1871-1914-nji ýyllar aralygynda halkara gatnaşyklar: Wersiýalaryň arasyndaky tapawut
Content deleted Content added
Gysgaça mazmuny ýok |
|||
Setir 1:
'''Mowzuk: 1871-1914-nji ýyllar aralygynda halkara gatnaşyklar'''
'''M E Ý I L N A M A'''
1. Fransiýa Germaniýa gatnaşyklarynyň ýitileşmegi.
Line 11 ⟶ 8:
3. XX asyryň başynda Ýewropa döwletleriniň özara şertnamalary.
XIX-njy XX-nji asyrlaryň sepgidinde beýik döwletler dünýäni paýlaşyp gutarypdy. Bütin ýer togalagy ol ýa-da beýleki uly ýurt tarapyndan eýelenipdi. 1-nji ýere Beýik Britaniýa degişlidi. 1900-njy ýylda onuň eýeçilikleri 33 mln inedördül km.368 mln. ilatly ýerde ýerleşipdi. Munuň özi dünýäniň gury ýer meýdanynyň we ilatynyň ¼ bölegine barabardy. Beýik Britaniýa Afrikada Müsüri, Sudany, Keniýany, Ugandany we birnäçe yzagalak ýurtlary basyp alypdy. 1899-1902-nji ýyllaryň iňlis-bur urşy netijesinde Angldiýa bur respublikalary bolan Oranžewaýa we Transwaly özüne tabyn etdi. Afrikanyň Günbatarynda Nigeriýa, Altyn kenar, Gambiýa ýaly iňlis baknalary emele geldi. Ondan başga-da Aziýada Birma hem Angliýa degişli edildi. Baknalyk edinmek göreşinde ikinji orunda Fransiýa durýardy. Onuň eýeçilikleri 11 mln inedördül km, 50 mln ilatly ýerde ýerleşýärdi, Afrikadaky ýerleriň 34% (göterimi) fransuzlaryňkydy. Şeýle hem oňa Alžir, Senegal ýaly ýurtlar hem degişlidi, bu ýurtlar Gwineýa aýlagynyň kenarlarynda ýerleşýär. Ondan başga-da Fransiýa Aziýada Wýetnamyň ähli ýerlerini, Tailandy, Laosy, Kambojany eýeledi.
Line 34 ⟶ 29:
1904-nji ýylda iňlis-fransuz kiçi Antantasynyň emele gelmegi bilen iňlis hökümeti islendik ýol bilen bu topara Russiýany çekmäge çalyşýardy. Russiýa bilen Angliýanyň arasyndaky gepleşikler 1906-njy ýylda başlanýar. Şol ýyl iňlis fransuz höümetleri Orsýetdäki rewolýusiýany basyp ýatyrmak üçin rus patyşasyna 1 mlrd rubl karz berýar, şu ädim hem iňlis-rus gepleşikleriniň başlanmagyna sebäp bolýar. 1907-nji ýylyň Alp-Arslan aýynda iňlis-rus şertnamasy baglaşylýar. Şertnama laýyklykda Eýranda, Owganystanda we Tibetde (Hytaýyň I bölegi) täsir ediş zolaklary kesgitlendi. Eýran 3 bölege bölünip: Demirgazygy (has ilatly bölegi) Russiýa degişli edildi, Merkezi Eýran bitarap bölek, Günorta-Gündogar Eýran Angliýanyň ygtyýaryna berildi. Owganystan hem Angliýanyň täsiri astyna düşýärdi, Tibet hem iňlislere degişli edildi.
Şeýlelikde 1907-nji ýylyň Alp-Arslan aýynyň 31-de üçler Antantasy döredildi.
Ýewropada halkara gatnaşyklarynyň möhüm ýeri Gündogar meselesidi. Balkan ýarym adasynda bir tarapdan uly döwletleriň arasyndaky gapma-garşylyk, ikinji tarapdan Balkan ýurtlarynyň dolandyryjy toparlarynyň milletçilik we hökümrowanlyk meýilleri Sebtde milli azatlyk hereketi bilen utgaşýardy. Umuman, osmanly Türkiýe imperiýasynyň we Awstro-Wenrgiýanyň Balkanlardaky syýasaty bulam-bujarlyk emele getirýärdi.
Line 45 ⟶ 40:
1913-nji ýylyň ýazynda Serbiýa we Çernogoriýa öz aralarynda harby şertnama baglaşyp şol bir wagtda ol Bolgariýanyň Makedoniýa aralaşmagyna garşydy. (Bolgariýanyň patyşasy Ferdinant Koburg)
1913-nji ýylyň Oguz aýynyň 29-da bolgar goşunlarynyň serb we grek toparlaryna garşy hüjüme geçmegini buýurýar. Şeýle ýagdaýda 2-nji Balkan urşy ýagny ýaranlygyň özara urşy başlanýar. Bolgariýa garşy Rumyniýa we Türkiýä hem urşa başlaýar.
1913-nji ýylyň Gorku aýynyň ahyrynda Bolgariýa bu uruşda ýeňilýär.
1913-nji ýylyň Ruhnama aýynyň 10-26-da Buharest we Stambul şertnamalaryna laýyklykda Bolgariýa Makedoniýadaky ähli eýeçiliklerinden mahrum edilýärdi.
Line 54 ⟶ 49:
Beýik Saparmyrat Türkmenbaşy Mukaddes Ruhnamasynda XX asyryň birinji ýarymynda dünýä döwletleriniň arasyndaky gapma-garşylyklary ýagdaýlaryň çylşyrymlaşmagy barada şeýle belleýär: “XX asyr adamzadyň ykbalynda awuly, uly ýitgili, köp pidaly, gandöküşikli wagşy asyr boldy. Iki dünýä uruşlary, onlarça sebitara, döwletara agyr uruşlar boldy”. (41 s.)
[[Kategoriýa:Taryh]]
| |||