Günorta slawýanlar: Wersiýalaryň arasyndaky tapawut

Content deleted Content added
Gysgaça mazmuny ýok
→‎top: clean up using AWB
 
Setir 4:
IX asyrda Bolgariýa uly döwlete öwrülýär. Güýçli han Krumyň döwründe (802-815) onuň düzümine häzirki Bolgariýanyň teritoriýasyndan başgada häzirki Ruyniýa we Wengriýanyň bir bölegi günbatarda Karl Beýgiň imperiýasy bilen serhetleşipdir. Bolgariýa IX asyryň 2 ýarymynda knýaž Borisiň döwründe (852-888) geňelýar. Wizantiýadan hristiýänçylygy kabul edip IX asyrda bolgar we slawýanlar ýakynlaşdy. Bolgar patyşalygy patyşa Simeon Beýigiň döwründe (893-927) gülläp öşen derejesine ýetýar. Ol Wizantiýanyň köp ýerlerini eýelenden soň onuň paýtagty Konstontinopyly eýelemegi maksat edinýar. Ol Sargrada (öň Konstontinoplyň ady) birnäçe gezek ýöriş edýär. Emma Konstontinopl deňizden oňat goralýandygy üçin ony eýelemek başartmaýar. 919 ýylda Simeon ähli bolgar we grek samoderžawasynyň patyşasy diýen lakamy kabul etdi. Ol Wizantiýa imperatory bilen deňräk derejede.
 
Preslowda köşkler ybadathanalar daş şäher diwarlar dikeldilýär. Swmoin öz köşkünde Preslawda slawýan edebiýat merkezini döretdi. Ol birnäç edebi esarleriň awtory bolupdyr. Ol birtorao Wizantiýanyň edebi taryhy eserlerini slawýan diline tejrime edipdir. Çünki Bolgar ýazyjylaryna hasda öz eserlerini döredipdir.
 
Ilrabra diýen adamyň “Rossuždeniýa o slowýanskom ýazyke” grek we latyn dilleri ýaly bu dil hem hemme ýerde düşünikli boljakdygyny ýazýär. Has-da diňe Bolgariýada şäherlerinde däl-de obalardada kitap köp okalypdyr. XI-XII asyrlarda bolgar-slawýan edebiýaty gadymy Russiýada aralaşýar.
Setir 10:
Semion ölenden soň Bolgariýa aşak gaçýar. Köp eýeläp territoriýaary goňşy döwletleriň gol ostynda düşýär. Ýerli feodallaryň-boýarlaryň häkimýeti güýçlenip galan bolgar territoriýasynda syýasy birligini ýetirýar. Döwlet jirimeleri agyr bolupdyr daýhanlaryň käbirleri, muňa çydam edip bilmän öz ýerlerini taşlap iri ýer eýesinkä geçýär eken. Şeýle garaşly daýhanlara Bolgariýada pariklar diýip at beripdirler.
 
Bogomolstwo – hudaý berlen adamlar bolupdyr. Boýarlaryň iri ýer eýeleriniň eksplotasiýasyna çydap bilmän ýeretiki herkere goşulypayr. Bogomollar ilkinji gezek patyşa Simeonyň döwründe giň ýaýraýar. Dindar Bogominiň adyndan gelip çykypdyr. Ol bogomilleriň ilkinji jemagatynyň başynda durýar. Olar dünýä edil Wizantiýadaky pawmisarlar ýaly dünýa dialektik garapdyrlar. Hudaýlary oňat we erbet diýip bölüpdirler. Bogomiller prowoslaw buthanasyna döwlet guramasy hökmünde garamadylar, olar buthana ýerlerine garşy çykdylar. Mukaddes kitapda krepostnoý hukuk ýok diýip düşündirler. Olar harby gulluga-patşa salgytlarynada garşydy. Umumy eýeçiligi saklamak we öz-özüňe dolandyrmaly diýdiler (obşinasy). Olaryň öz demokratik buthana guramasy bardy, onuň başynda saýlawly halk ýaşulylary durýardy. Bogomilleriň öz mukaddes kitaby bardy. Olar prowoslaw dinine garşydy. Bu hereket serb Bosniýa Dolmasiýa we beýleki Balkan ýarym adalaryna hat-da Wizantiýa ýaýrady. Içki gapma-garşylyklaryň ýetişmeginden peýdalanyp Wizantiýa Bolgarlary garşy knýažy Swýataslawy kömege çagyrdy. Ol Bolgariýa 2 ýöriş göçürdi (968-969) 23 (967-971) netejede Dunaýda öz agalygyny berkitmek. Soňra ol Ewizantiýa ýöriş gurady ol Swýataslawy Bolgariýadan çykaryp kowut gündogar Balgariýany paýtagty Preslaw bilen bilelikde Wizantiýa birleşdirilipdir. Ioan Simiskiý imperatordy Gomon günbatar Bolgar territoriýasyndan soňrak imperator Wasiliä II döwründe boýun edilipdir. Ol Bolgaraboýse diýen lakamy alypdyr: “Bolgarlary öldürýärin” ol şeýle zalym bolupdyr. 1014 ýylda 15 müň bolgar ýesirini köp etmegi tabşyrypdyr. Bolgar patyşalygy 1018 ýylda ýykylýar. Xii asyryň ahyryna çenli Weizantiýany gol astynda galýar.
 
Balkan ýarym adasynyň demirgazyk gündagara VI-XI asyrda dürli serb taýpalary, horwatlar, slowýanlar ýaşapdyrlar. Serbleri Adrýatik deňzi, Istriýa Drawo we Dunaý derýasynyň Morawa we daglyk Giar-Plinini tutupdyr. Olarda kiçijik territorial birleşmeler bilen oňa Zupam diýip at beripdirler. Olar taýpa soýuzlaryna ondan patriorhal maşgalara bölünipdir.