Indoneziýa: Wersiýalaryň arasyndaky tapawut

Content deleted Content added
Turkmen (gürleşme | goşantlar)
Gysgaça mazmuny ýok
Setir 62:
 
Indoneziýa teritoriýasyny köp bölegi Hindi-Malaý zoogeografik oblastynyň Malaý podoblastýa, Gb, Irian, Molukka we Kiçi Zond adalarynyň käbiri Awstralyýa oblasynyn Papuas podoblastyna degishlidir. Indoneziýanyn gb. Böleginde esasan maýmynlar, bir we iki shahly kerkler, piller, malaý aýýsy, totugushlar, krokodiller, ýýlanlar, zemzenler ýashaýar. Gd bölegi üçin torbalylar, ýarganatlar, kakady totulary mahsusdyr. Içerki suwlary we deňizler balyga baýdyr.
 
== Taryh ==
Biziň eýýamymyzyň I-II müň ýyllyklarynda arhipelagdo wajyp durmuş ykdysady ösüş bolupdur.  Urug jemgyýetçilik durumuşyndan ösen döwlete geçildi.  Şeýle döwletiň başynda dolandyryşyň raja, soltan durup ähliň suwlaryň eýesidi. Dolandyryjy synp rajalaryň pesli ýada ýakynlarydy, olar welaýat dolandyryjylar , harby ýolbaşçylar, ýokary we orta dindarlar, oba kethudalary degişlidi. Olaryň wagtlaýyn ýerleri bardy. Daýhanlar jemgyýetçilik ýerlerden ýer alypdyrlar. Ýeriň esasy eýesi  döwletdi. Olary hemme tarapdan saldytlar arkaly gysýardylar. Hünärmençilik oba hojalykdan  bölünip aýrylypdyr. XI asyrda döwlete degişli bolup başlady, ony aristrokratik we býrokrastik dolandyryjylar dolandyrýardy. Diňe XIV-XV asyrlarda bu ýerlerde iri ýer eýeçilik hokum sürüp başlady. Ýyrdy syýasy we medeni merkezi Indoneziýanyň merkezine  g.d Ýawa döwletine geçdi. Şeýdip ýüz ýýllyklaryň içinde ol öne gidýär.  Materigiň dolandyryjysy  18 ýaşly Airlangga  (Erlangga) oňa 1022-ýylda atasyndan Bali adalary geçýär.  1037-ýylda we merkezi Ýawany birleşdirýär. Arilangga taryha Ýawa ýerlerini  birleşdiriji hökmünde geçýär.  Öl ekerançylyga söwda uly üns  berýär. Ol günorta –gündogara  Aziýadan, Hytaýdan, Hindistandan gelýärler.  Ol iudizm dinine uly üns berýär.  Onuň iki aýalyndan hem öz çagasy bolmaýar.  1049-njy  ýylda ol aradan çykýar.  Ölmezden öň aýalynyň yzyndan gelen çagalaryna ýurdy ikä bölüp berýär.  Ol ölenden soň dawa jenjel bolmazlygyny isleýär.  Birinji ogluna  Brantas etrapyndan Panjaly knýazlyga çenli,ikinji ogly jahhala  derýasynyň aşak akymy, Kedra çenli eýe bolýar.  Kedri güýçli, gülläp ösýän knýazlyk bolýar.  Ol Galiýadada täsirlidi, ol Persiýa arap ýurtlary bilen söwda edýär.  Emma daýhanlaryň närazylygy döreýär.  Goňşy Tumapel knýazlygyndan bolan Kepr Angrak 1222-da Kedri gündogar Ýawany ozone boýun egdirýär.  Täze döwlet Singozarini esaslandyrýar. Ol ähli etraplary öüne birikdirýär.  Bu ýere köp söwdagärler gelýär.  Olaryň köpüsi günbatar Hindistana Arap we Terd döwletlerindedi. Söwdagärler Arhipilakda yslam dinini ýyýradypdyrlar.  Ýöne XIII- asyrda Hytaýlylar hem köp agalykda söwdagärler, garakçylar, goşuna gulluk edýän  esgerler, ýewropalylardan  Mark Pollo 1292-nji ýylda, 1321-nji ýylda Katolik dindary Odariko do Pordenone bolýar. Täze Majapahit döwleti döräp, çalt ösýär.  Olbarada orta asyr kitaby bolan”Rajalaryň” kitabynda 1295-1328 beýan edilýär.  Suwaryş işleri kämilleşdirilýär, täze ýerleri özleşdirýär.  1364-nji ýylda ony dolandyryjy Gaji Mari aradan çykandan soňra  döwlet aşak gaçyp başlaýar. Ezilen daýhanlaryň närazyçylyklary, ykdysady kynçylyklary, dini näsazlyklary döreýär.  XV asyrda günbatar Malaki güýçlenýär. Olara Hindistandan söwdagärler gelýär. Söwda kwantallary peýda bolýar Ýöne bütin Indoneziýany alanymyzda onuň esasy sebäbi iri ýer eýeçiliginiň dagynyklygy bilen baglanşykly. Ýöne Indoneziýanyň halky ykdysady medeni we etniki taýdan ýakynlaşyp başlady. Medeniýetinde millililik duýulýardy.  1035-nji ýylda  “Arjunyň taýy” diýen etniki eserinde  Ýawada teatr, gurjak teatry barada gürrün berýär.  Sanskrit dili we edebiýaty peýda bolýar.  Indoneziýada iň irki musulman ýazywy 1082-nji ýylda peýda bolýar Ol baradaky maglumatlar Ýawadan tapyldy.  Demirgazyk Lumatriýada yslam dini güýçli bolýar. Sebäbi ol ýere musulman söwdagärleri köp barýarlar.  Owadan matalary dokamak, zergärçilik, nagyş salmak bilen şöhratlanypdyr.  Gymmat bahaly metallardan şaý- sepleri öndüripdirler.  Edebiýat, teatr, sungaty binägärçilik ösýär. Gadymy dillere derek  Ýawa dili geçýär.  Gurjak teatry şu günlere çenli gelip ýetdi.  Artisler iri ýer eýeleriniň  howlusynda, obalarda baýramçylyklarda oýnapdyrlar.  Ýurtda köp ybadathanalar owadan nagyşly edilip gurlupdyr.  Ýurdyň merkezinde kerpiçden ýasalan owadan jaýlar giň köçeler bolup, daşyna daşdan gümew diwarlary aýlapdyrlar,goramak üçin.  Malaý dili bütin Arhipilaga ýayrapdyr.  Indoneziýa respublikasy 1945-nji ýylda döränden soň döwlet diline öwrülipdir.
 
== Ilaty ==