Wikipediýa

Türkmenistan: Difference between revisions

Sahypa Çekişme

Türkmenistan (çeşmäni gör)

20:07, 23 fewral 2021 senesindäki wersiýa

4 221 bytes removed ,  1 ýyl öň
no edit summary
No edit summary
Tags: Reverted Visual edit
No edit summary
Tag: Manual revert
{| border=1 align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=300 style="margin: 0.5em 0 1em 1em; background: #ffffff; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
|+<big><big>'''TÜRKMENISTẠNTÜRKMENISTAN'''<br />'''TürkmenistạnTürkmenistan 'Republic'ıRespublikasy'''</big></big>
|-
| style="background:#ffffff;" align=center colspan=2 |
| align=center width=148 | [[Faýl:Coat_of_arms_of_Turkmenistan.png|85px|Türkmenistanyň gerbi]]
|-
| align=center width=148 | [[Türkmenistanyň baýdagy|BaydağıBaýdagy]]
| align=center width=148 | [[Türkmenistanyň gerbi|ArmıGerbi]]
|}
|-
| align=center colspan=2 style="background: #ffffff;" | [[Faýl:LocationTurkmenistan.svg|250px]]
|-
| '''[[Paýtagt|Pạytağtı]]y'''
| [[Aşgabat|Aşğabạt]] şẹherişäheri
|-
| '''[[Prezident|<nowiki/>'President]]i'''
| [[Gurbanguly Mälikgulyýewiç Berdimuhamedow|Kurbạnkulı Mẹlikkulıyeviç Berdimuhamedov]]
|-
| '''[[Dil]]i'''
| [[Türkmen dili]]
|-
| '''[[Gimn|<nowiki/>'Hymn']]i'''
| [[Türkmenistan respublikasynyň döwlet gimni|TürkmenistạnıṇTürkmenistanyň dövletdöwlet ‘hymn’igimni]]
|-
| '''[[Meýdany|Meydạnı]]'''
| 488 100&nbsp;km²
|-
| '''[[Ilat|Îlạtı]]y'''<br />&nbsp;– îlạtilat/km²
| 5 110 023 (2006) <br />&nbsp;9,4/km²
6.2 milliondan kovrạkgowrak<ref name=":0">[http://web.archive.org/web/20171207225353/https://www.mfa.gov.tm/tk/articles/2 Türkmenistan barada umumy maglumat - Türkmenistanyň daşary işler ministrligi]. - [https://www.mfa.gov.tm/tk/articles/2 Asly]ndan arhiwlenen görnüşi.</ref>
|-
| '''[[Garaşsyzlyk|Karaşsızlık]] [[Gün|günigün]]i'''
| [[27 oktýabr|27 ‘october]], [[1991]] BellenilyẹnBellenilýän senesi 27-ncinji septembersentýabr. (2017)
|-
| '''[[Pul]][[Meýdany|ı]]y'''
| [[manat|Türkmen Manad]][[TürkmenistanManady respublikasynyň döwlet gimni|ıTMT]] TMT
|-
| '''[[Wagt guşagy|Vağt kuşağı]]'''
| [[UTC]] +5
|-
| '''[[Telefon kody|’Telephone ‘code’ı]]'''
| +993
|-
|}
 
'''Türkmenistan''' merkezi [[Aziýa]]da bir [[döwlet]]dir.
'''Türkmenistạn''' merkezî ‘[[Aziýa|Asiada]] bir [[Döwlet|dövletdir]]. Koṇşı [[Döwlet|dövletler]]: [[Owganystan|Afǧạnıstạn]], [[Eýran|Îrạn]] Islạm 'Republic’i, [[Gazagystan|Kazaǧıstạn]] ve [[Özbegistan|Őzbeǧistạn]].
Goňşy [[döwlet]]ler: [[Owganystan]], [[Eýran]] Yslam Respublikasy, [[Gazagystan]] we [[Özbegistan]].
 
== TarîhTaryh ==
{{Türkmenistanyň taryhy}}
{{Baş sahypa|TürkmenistạnıṇTürkmenistanyň tarîhıtaryhy}}
 
=== '''OǧuzOguz hạnhan eyyạmı'''eýýamy ===
{{Baş sahypa|Oguz han eýýamynyň medeniýeti}}
 
=== '''KorkutGorkut ata eyyạmı'''eýýamy ===
{{Baş sahypa|Gorkut ata eýýamynyň medeniýeti}}
 
=== '''GőroǧlıGörogly beǧbeg eyyạmı'''eýýamy ===
{{Baş sahypa|Görogly beg eýýamynyň medeniýeti}}
 
=== '''MaǧtımkulıMagtymguly FırạǧîPyragy eyyạmı'''eýýamy ===
{{Baş sahypa|Magtymguly Pyragy eýýamynyň medeniýeti}}
 
=== Beýik Saparmyrat Türkmenbaşy eýýamy ===
=== '''Beyik Safarmırạt Türkmenbaşı eyyạmı''' ===
 
== ‘GeographicGeografiki yerleşişiýerleşişi ==
{{Baş sahypa|TürkmenistạnıṇTürkmenistanyň 'geography'sigeografiýasy}}
[[Faýl:Turkmenistan-sat-view.jpg|thumb|right|150px|TürkmenistạnıṇTürkmenistanyň ‘satellite’dansputnikden görünüşi.]]
 
TürkmenistạnTürkmenistan MerkezîMerkezi ‘Asia’nıṇAziýanyň günbatar bőleǧindeböleginde demirkazıkdemirgazyk gîṇişliǧiṇgiňişligiň 35,08-ncinji vewe 42,48-ncinji, gündoǧargündogar uzînlıǧınıṇuzynlygynyň 52,27-ncinji vewe 66,41-ncinji ‘degree’leriniṇgraduslarynyň ạralıǧındaaralygynda, KöpetdạǧıṇKöpetdagyň demirkazıǧındademirgazygynda, günbatarındagünbatarynda Hazar deṇzideňzi, gündoǧarındagündogarynda ẠmıderyạAmyderýa ạralıǧındaaralygynda yerleşyẹrýerleşýär. TürkmenistạnıṇTürkmenistanyň çẹǧiçägi günbatardan gündoǧaragündogara 1110 ‘kilometer’ekilometre vewe demirkazıkdandemirgazykdan günortạgünorta 650 ‘kilometer’ekilometre uzalıpuzalyp gidyẹrgidýär vewe 491,2 müṇmüň înedőrdülinedördül ‘kilometer’kilometr meydạnımeýdany tutyạrtutýar. TürkmenistạnTürkmenistan demirkazıkdademirgazykda KazaǧıstạnGazagystan ‘Republic’iRespublikasy bilen, gündoǧardagündogarda vewe demirkazıkdemirgazyk-gündokardagündogarda ŐzbeǧistạnÖzbegistan ‘Republic’iRespublikasy bilen, günortada ÎrạnEýran IslạmYslam ‘Republic’iRespublikasy bilen vewe günorta-gündoǧardagündogarda AfǧạnıstạnOwganystan bilen serhetleşyẹrserhetleşýär, günbatarda bolsa Hazar deṇziniṇdeňziniň suvısuwy tolkun atyạratýar.
 
=== '''‘Relief’i'''Relýefi ===
TürkmenistạnTürkmenistan çẹǧiniṇçäginiň yerüstiýerüsti kurluşıgurluşy boyunçaboýunça deṇdeň bolmadıkbolmadyk iki bőleǧebölege bőlünyẹrbölünýär: ulıuly-düzlük-çöllük vewe kiçi-dạǧdag etek vewe dạǧlıkdaglyk. TürkmenistạnıṇTürkmenistanyň ẹhliähli düzlük bőleǧibölegi ‘geographic’geografiki katnaşıkdagatnaşykda TụrạnTuran pesliǧinepesligine (ọyluklarınaoýluklaryna) deǧişlidirdegişlidir, onuṇonuň çẹklerindeçäklerinde ‘landscape’iṇlandşaftyň üç toparıtopary tafạvutlanyạrtapawutlanýar: a) üsti tekîztekiz belentlik, b) çẹǧeçäge çöllük, cç) dạǧdag etek tokaylıtokaýly düzlük. BirinciBirinji topara KrasnovodskKrasnowodsk tekîztekiz belentliǧibelentligi, ÜstyụrduṇÜstýurduň vewe MaṇkışlaǧıṇMaňgyşlagyň yakalarıýakalary, ikinciikinji topara-MerkezîMerkezi, Günorta-GündoǧarGündogar vewe Zangunz KarakumıGaragumy, üçünciüçünji topara-KöpetdạǧıṇKöpetdagyň vewe ParopamiziṇParopamiziň ẹhliähli demirkazıkdemirgazyk etekleri deǧişlidirdegişlidir.
 
TürkmenistạnıṇTürkmenistanyň çẹǧiniṇçäginiň yerüstüniṇýerüstüniň ạzındanazyndan bẹşdenbäşden bir bőleǧinibölegini dạǧlardaglar eyeleyẹrlereýeleýärler. OnuṇOnuň günorta serhedinden KöpetdạǧıṇKöpetdagyň gerişleri uzayạruzaýar, ondan demirkazıkdemirgazyk-günbatarda UlıUly vewe Kiçi Balkan dạǧlarıdaglary yerleşendirýerleşendir. TürkmenistạnıṇTürkmenistanyň gündoǧargündogar çetinde KöytendạǧKöýtendag dạǧlarıdaglary bạrdırbardyr, olar Gissar dạǧdag ulǧamınaulgamyna deǧişlidirdegişlidir.
 
Düzlük yerlerýerler esạsanesasan tekîzlikdetekizlikde koṇrumtılgoňrumtyl toprak bilen vewe dạǧdag etekleri takırtakyr görnüşli kadîmîgadymy düzlükler, KarakumıṇGaragumyň ımǧırymgyr çẹgiçägi çẹgeçäge-çöllüǧineçöllügine, deryạlıderýaly cülǧelerjülgeler, çemenlik, otluk yerlerýerler, şọrlukşorluk yerlerýerler bilen kurşalạndırgurşalandyr.
 
=== '''‘Climate’i'''Klimaty ===
TürkmenistạnTürkmenistan üçînüçin [[Karagum|çölüṇçölüň]] ạrạmaram mılạyımmylaýym görnüşli ‘continentalkontinental ‘climate’iklimaty hẹsiyetlidirhäsiýetlidir: dovạmlıdowamly kurakgurak cövzạlıjöwzaly tomus, salkınsalkyn çîǧlıçygly gűzgüýz, ạzaz kạrlıgarly o diyendiýen sovuksowuk bolmadıkbolmadyk kışgyş. DemirkazıkDemirgazyk-gündoǧardagündogarda vewe günorta-günbatarda kışgyş dövrüniṇdöwrüniň dovạmlılıǧıdowamlylygy – bir ạyaý, yụrduṇýurduň demirkazıǧındademirgazygynda vewe demirkazıkdemirgazyk-gündoǧarındagündogarynda dőrtdört ạydanaýdan kovrạkgowrak. ‘JanuaryÝanwar ạyınıṇaýynyň ortaça ‘temperature’itemperaturasy demirkazıkdemirgazyk-gündoǧardagündogarda –6 ‘degree’dengradusdan aşạkaşak, günorta-gündoǧardagündogarda vewe günorta-günbatarda +3 ‘degree’dengradusdan +5 ‘degree’egradusa çenlîçenli bolyạrbolýar. ‘July’daIýulda ol +25+32 ‘degreegradus çẹklerindeçäklerinde űtǧẹpüýtgäp duryạrdurýar. TürkmenistạnıṇTürkmenistanyň düzlük çẹklerindeçäklerinde ıǧalıṇygalyň yıllıkýyllyk mukdạrımukdary 150mm, [[Aral]] yakasındaýakasynda vewe [[Garabogaz köl|Karaboǧaz kől]] ạylaǧındaaýlagynda 100, dạǧlıkdaglyk sebitlerinde - 350 &nbsp;mm-den geçmeyẹrgeçmeýär. Arid şertlerinde ekerạnçılıǧıekerançylygy ösdürmek emeli suvarışasuwaryşa esạslanıpesaslanyp alnıpalnyp barılyạrbarylýar.[http://www.natureprotection.gov.tm/turkmenistan_tm.html]
 
== SuvSuw ‘resource’larıresurslary ==
Ekerançylygyň geografiki ýerleşişi ilkinji nobatda - suwaryş suwlarynyň ýaýraýşy, olaryň möçberi we peýdalanylyş derejesi bilen baglanşyklydyr. Türkmenistanda suwaryş maksatlary üçin, esasan, derýa we ýerasty suwlary peýdalanylýar. [[Garagum]] çölünde maldarçylygyň esasy suw üpjünçiligi guýular arkalydyr. Derýanyň suwlaryny suwaryş üçin peýdalanmak maksady bilen suwaryş ýaplary gazylýar.
Ekerạnçılıǧıṇ ‘geographic yerleşişi ilkinci nọbatda - suvarış suvlarınıṇ yayrayşı, olarıṇ möçberi ve peydạlanılış derecesi bilen bạǧlanşıklıdır. Türkmenistạnda suvarış maksatları üçîn, esạsan, deryạ ve yerastı suvları peydạlanılyar. [[Garagum|Karakum]] çölünde mạldạrçılıǧıṇ esạsı suv üpcünçiliǧi kuyular arkalıdır. Deryạnıṇ suvlarını suvarış üçîn peydạlanmak maksadı bilen suvarış yạpları kazılyạr.
 
TürkmenistạnıṇTürkmenistanyň iṇiň ulıuly deryạsıderýasy [[Amyderýa|Ạmıderyạ]] bolup, ol yụrdumızıṇýurdumyzyň gündoǧargündogar-demirkazıkdemirgazyk bőleǧinibölegini kesip geçyẹrgeçýär. Ekişe yaramlıýaramly yerleriṇýerleriň vewe îlạtıṇilatyň köp bőleǧibölegi bolsa yurduṇýurduň günorta-günbatar bőleǧindeböleginde yerleşyẹrýerleşýär. EmmạEmma ol yerdeýerde suvsuw üpcünçiliǧiupjunçiligi örẹnörän yetmezçilikýetmezçilik edyẹredýär. YőneÝöne suvarışsuwaryş suvunıṇsuwunyň katıgaty çẹkliçäkli yerlerindeýerlerinde suvsuw bilen üpcünüpjün etmek maksadımaksady bilen, [[Amyderýa|Amıderyanıṇ]]nyň suvunıṇsuwunyň bir bőleǧinibölegini günorta-günbatara KarakumGaragum deryạsıderýasy bilen gönükdirildi.
 
== Türkmenistanyň adminstratiw-territoriýal bölünişi. ==
== Türkmenistạnıṇ ‘adminstrative-‘territorial bőlünişi ==
Türkmenistanyň paýtagty Aşgabat şäheri, ol welaýat hukukly administratiw-territorial gurluşly birlikdir. Aşgabadyň düzümine dört etrap — Bagtyýarlyk, Berkararlyk, Köpetdag we Büzmeýin etraplary girýär.
Türkmenistạnıṇ pạytaǧtı Aşǧabạt şẹheri, ol velạyat hukụklı ‘administrative-‘territorial kurluşlı birlikdir. Aşǧabạdıṇ düzümine dőrt etrạf — Baǧtıyạrlık, Berkarạrlık, Köpetdạǧ ve Büzmeyin etrạfları giryẹr.
 
TürkmenistạndaTürkmenistanda bẹşbäş sạnısany velạyatwelaýat — Ahal, Balkan, DaşoǧuzDaşoguz, LebạpLebap vewe MarıMary velạyatlarıdırwelaýatlarydyr. Her velạyatwelaýat etrạflaraetraplara bőlünyẹrbölünýär. TürkmenistạndaTürkmenistanda 43 etrạfetrap, 6 şẹherlerdẹkişäherlerdäki etrạflaretraplar, 51 şẹherşäher, olardan 11-si etrạfetrap hukụklıhukukly şẹherşäher, 62 şẹherçeşäherçe, 605 geṇeşlikgeňeşlik (ọbaoba yerliýerli düzümler) vewe 1719 sạnısany ọbaoba îlạtlıilatly yerlerdirýerlerdir.<ref name=":0" />
 
Raýon emele getiriji täsirleriň esasynda, Türkmenistan aşakdaky raýonlara bölünýär:
‘Destrict emele getirici tẹsîrleriṇ esạsında, Türkmenistạn aşạkdạkı ‘destrict’lere bőlünyẹr:
 
* TürkmenistạnTürkmenistan-bir bütevibütewi halk hocalıkhojalyk toplumıtoplumy;
* Welaýat tipli uly ykdysady raýonlara bölünýär (olar 5 sany);
* Velạyat ‘type’li ulı ıktısạdî ‘destrict’lere bőlünyẹr (olar 5 sạnı);
* Aşgabat-garaşsyz, Bitarap Türkmenistanyň paýtagty, Aşgabat şäheri öz derejesi boýunça statusyna eýedir;
* Aşǧabạt-karaşsız, Bîtaraf Türkmenistạnıṇ pạytaǧtı, Aşǧabạt şẹheri öz derecesi boyunça statusına eyedir;
* UlıUly ıktısạdîykdysady ‘destrict’lerraýonlar kiçi ‘destrict’lereraýonlara bőlünyẹrlerbölünýärler. (olar 15 sạnısany);
* Kiçi raýonlar öz gezeginde hojalyk-adminstratiw etraplara bölünýär (49 sany);
* Kiçi ‘destrict’ler őz gezeǧinde hocalık-‘adminstrative etrạflara bőlünyẹr (49 sạnı);
* ıktısạdîYkdysady ‘destrict’leriṇraýonlaryň esạsîesasy bőleǧibölegi şẹherlerdirşäherlerdir (olar 20 sạnısany);
* Şonça şẹherçelereşäherçelere bőlünyẹrbölünýär (81 sạnısany);
* Geňeşlikler ykdysady raýonlaryň oba ýerlerindäki bölümidir (528 sany);
* Geṇeşlikler ıktısạdî ‘destrict’leriṇ ọba yerlerindẹki bőlümidir (528 sạnı);
* ỌbaOba ıktısạdîykdysady ‘destrict’lerraýonlar kiçi îlạtlıilatly ‘point’larapunktlara bőlünyẹrbölünýär (1876 sạnısany).
 
ŞeylelikdeŞeýlelikde, TürkmenistạndaTürkmenistanda ‘destrict’leşdirmeǧiṇraýonlaşdyrmagyň 9 basǧançaǧıbasgançagy emele geldi. OlarıṇOlaryň birincisibirinjisi vewe ikincisiikinjisi dövletdöwlet ẹhmiyetliähmiýetli ‘micron’lardırmikraýonlardyr. ÜçüncisiÜçinjisi kiçi ‘destrict’lerdirraýonlardyr. DőrdünciDördünji, bẹşincibäşinji, altıncıaltynjy, yedinciýedinji, sekizincisekizinji vewe dokuzıncıdokuzynjy basgançaklar –- ‘micron’lardırmikraýonlardyr. Bu ‘systemsistema gîryẹngirýän birlikleriṇbirlikleriň 8-si (kiçi ‘destrict’lerdenraýonlardan başǧasıbaşgasy) ‘adminstrativeadminstratiw organlarıorganlary tarafındantarapyndan edạraedara edilyẹredilýär. Munuṇ őziMunuň ıktısạdîözi ykdysady-durmuş ‘destrict’leşdirmeraýonlaşdyrma bilen ‘adminstrativeadminstratiw-‘territorialterritoriýal bőlünşiǧiṇbölünşigiň bir bütevibütewi ‘system’inisistemasyny yeneýene-de bir gezek subụtsubut edyẹredýär.
 
== Türkmenistanyň ykdysadyýeti ==
== Türkmenistạnıṇ ıktısạdıyeti ==
{{Baş sahypa|Türkmenistanyň ykdysadyýeti}}
 
KaraşsızGaraşsyz vewe bạkîbaky BîtarafBitarap TürkmenistạnTürkmenistan dövletidöwleti GündoǧarıṇGündogaryň vewe GünbatarıṇGünbataryň köp yụrtlarınaýurtlaryna taraftarap gidyẹngidýän kadîmîgadymy “Beyik“Beýik Yüpek”Ýüpek” sövdạsöwda yọllarınıṇýollarynyň çatrıǧındaçatrygynda, ‘geographicgeografik tạydantaýdan iṇṇẹniňňän ạmatlıamatly yerdeýerde yerleşyẹrýerleşýär. ŞoṇaŞoňa görẹgörä-de, TürkmenistạnıṇTürkmenistanyň ‘territory’sınıṇterritoriýasynyň üsti bilen KadîmîGadymy vewe Orta asırasyr dövürlerindedöwürlerinde hem dünyẹdünýä bạzarlarınabazarlaryna taraftarap kervenkerwen yọllarıýollary, yọdalarıýodalary geçipdir. Uzaklarda başlanan kervenkerwen yọlunıṇýolunyň bir şạhasışahsy őzöz dövründedöwründe kadîmîgadymy ‘civilizationsiwilizasiýa merkezleriniṇmerkezleriniň bîribiri bolan MerviṇMerwiň üsti bilen geçipdir. GündoǧardanGündogardan ‘EuropaÝewropa taraftarap uzalıpuzalyp gidyẹngidýän kervenkerwen yolunıṇýolunyň sövdạsöwda merkezleriniṇmerkezleriniň bîribiri bolan kadîmîgadymy KőneürǧençKöneürgenç hem “Türküstạnıṇ“Türküstanyň dervezesi”derwezesi” diylipdiýlip ạtlandırılıpdıratlandyrylypdyr. BeyikBeýik yüpekýüpek yọlunıṇýolunyň yeneýene bir şahasışahasy ilki MurǧạpMurgap deryạsınıṇderýasynyň boyıboýy bilen, soṇrasoňra AfǧạnıstạnıṇOwganystanyň üstünden HindistạnaHindistana çenlîçenli barıpbaryp yetipdirýetipdir.GündoǧarıṇGündogaryň vewe GünbatarıṇGünbataryň kadîmîgadymy sövdạsöwda ạrakatnaşıklarınıaragatnaşyklaryny TürkmenistạnıṇTürkmenistanyň çẹkleriniṇçäkleriniň üsti bilen amala ạşırmakdaaşyrmakda ulıuly ornıorny bolan BeyikBeýik yüpekýüpek yọlıýoly indi biziṇbiziň tẹzetäze dövrümizdedöwrümizde-KaraşsızlıkGaraşsyzlyk zamạnạmızdazamanamyzda yeneýene-de dikeldilip başlandıbaşlandy. YőneÝöne bu gezek usụlusul kervenkerwen yọllarıýollary boyunçaboýunça dẹldäl-de, polat reyslerireýsleri arkalıarkaly dikeldilyẹrdikeldilýär. TecenTejen-SaraǧsSarags-Maşat demir yọlunıṇýolunyň kurulmaǧıgurulmagy bilen TürkmenistạnıṇTürkmenistanyň üstünden ‘TransasiaTransaziýa ‘continent’ạrakontinentara demir yọlýol ‘route’ımagistraly açıldıaçyldy vewe ol BeyikBeýik YüpekÝüpek yọlunıṇýolunyň uǧrıugry bilen gidyẹrgidýär. Ol Pekinden (‘ChineHytaý) ‘Europa’nıṇÝewropanyň bosaǧasındabosagasynda yerleşenýerleşen İstanbulaYstambula ([[Türkiýe|TürkiyẹTürkiýä]]) çenlîçenli yetyẹrýetýär, PạrsPars ạylaǧınaaýlagyna hem yeterýeter. KaraşsızGaraşsyz TürkmenistạnTürkmenistan dövletiniṇdöwletiniň ‘EuropaÝewropa bilen ‘Asia’nıṇAziýanyň çatrıǧındaçatrygynda yerleşmeǧiýerleşmegi, onuṇonuň ‘geography’sigeosyýasy yaǧdayındaýagdaýynda örẹnörän ulıuly ạmatlıklıklaramatlyklyklar döredyẹrdöredýär. KaraşsızGaraşsyz vewe bạkîbaky BîtarafBitarap TürkmenistạnTürkmenistan Hazar deṇziniṇdeňziniň gündoǧargündogar kenạrındakenarynda ẠmıderyạAmyderýa çenlîçenli yạrımýarym million ‘squarekwadrat ‘kilometer’ekilometre kolaygolaý (491,2 müṇmüň sqkw.km) demirkazıkdandemirgazykdan günortạgünorta bolsa 650 &nbsp;km, uzalıpuzylyp gidyẹrgidýýär. MerkezîMerkezi ‘AsianıṇAziýanyň ẹhliähli meydạnınıṇmeýdanynyň 12,2%-I TürkmenistạnıṇTürkmenistanyň pạyınapaýyna düşyẹrdüşýär. ŞeyleŞeýle-de bolsa, MerkezîMerkezi AsiaAziýa karşsızgarşsyz dövletleriṇdöwletleriň ạrasındaarasynda TürkmenistạnTürkmenistan KazaǧıstạndanGazagystandan soṇrasoňrf umụmîumumy meydạnımeýdany boyunçaboýunça iṇiň îriiri dövletdöwlet hasạplanyạrhasaplanýar. ÎlạtıIlaty 24 million ạdamaadama kolaylaşangolaýlaşan koṇşıgoňşy ŐzbeǧistạnıṇÖzbegistanyň hem tutyạntutýan meydạnımeýdany TürkmenistạnıṇkıdanTürkmenistanyňkydan ạzaz. [[Özbegistan|Őzbeǧistạn]] gündoǧardagündogarda AfǧạnıstạnOwganystan düvletidüwleti bilen TürkmenistạnıṇTürkmenistanyň ạraçẹkaraçäk serhetleriniṇserhetleriniň uzînlıǧıuzynlygy 864 &nbsp;km, ÎrạnEýran IslạmYslam ‘Republic’iRespublikasy bilen bolsa 1,5 müṇmüň ‘kilometerkilometr kolaylaşyạrgolaýlaşýar. TürkmenistạnTürkmenistan demirkazıkdemirgazyk günbatarda KazaǧıstạnGazagystan dövletidöwleti bilen hem ạraçẹkleşyẹraraçäkleşýär. MerkezîMerkezi ‘Asia’nıṇAziýanyň dövletlerinedöwletlerine karạndagaranda TürkmenistạnTürkmenistan RussiaRussiýa ‘Federation’ınıṇFederasiýasynyň ‘EuropaÝewropa bőleǧinebölegine yerleşenýerleşen ıktısạdîykdysady-‘geographicgeografik ‘destrict’lerineraýonlaryna, KavkazıṇKawkazyň karaşsızgaraşsyz dövletlerinedöwletlerine hạshas yakînýakyn vewe ạmatlıamatly yerleşmeǧiýerleşmegi bilen tafạvutlanyạrtapawutlanýar. Ol dövletlerdöwletler MerkezîMerkezi ‘AsiaAziýa dövletlerinedöwletlerine őzleriniṇözleriniň transit yükleriniýüklerini TürkmenistạnıṇTürkmenistanyň üsti bilen daşayạrlardaşaýarlar. Hazar deṇziniṇdeňziniň kenạrınakenaryna TürkmenbaşıTürkmenbaşy portıporty MerkezîMerkezi ‘AsianıṇAziýanyň “Günbatar dervezesi”derwezesi” hasạplansahasaplansa, “Türkmenạbạt“Türkmenabat-KoṇratGoňrat-Beynev”Beýnew” demir yọlıýoly dervezesiderwezesi. MerkezîMerkezi ‘AsianıṇAziýanyň beylekibeýleki dövletlerinedöwletlerine karạndagaranda TürkmenistạnıṇTürkmenistanyň düzlükduzluk ‘territory’leriterritoriýalary hạshas ạǧdıklıkagdyklyk edyẹredyar. Bu bolsa yụrdumızınyurdumyzyn dünyẹdunya bạzarlarınabazarlaryna taraftarao çıkalǧalarıṇcykalgalaryn hạshas köpkop bolmaǧınabolmagyna ạmatlıamatly şertlershertler döredyẹrdoredyar. MısạlMysal uçînucin, TürkmenạbạtTürkmenabat-HayratanHaýraton ạralıǧındaaralygynda ẠmıderyạAmyderya-HıratHyrat vewe AtamırạtAtamyrat-ImạmnazarYmamnazar ‘automobileawtomobil yọllarıyollary arkalıarkaly LutfạbạtLyutfabat, Etrek-GürǧenGurgen, AşǧabạtAşgabat-GovdanGowdan-BạcgîrạnBajygyran ‘automobileawtomobil yọllarındanyollaryndan başǧabashga-da, ÎrạnEýran IslạmYslam ‘Republic’ineRespublikasyna taraftarap TecenTejen-Sarahs-MaşatMashat demir yọlunıṇýolunyn kurulmaǧıgurulmagy dünyẹdunya bạzarınabazaryna tẹzetäze çıkalǧadırçykalgadyr. TürkmenistạnTürkmenistan ‘landscape’iniṇlandşaftynyn esạsîesasy bőleǧinibolegini meydạnımeýdany boyunçaboýunça Sahara vewe Gobi çöllüklerinden soṇson dünyẹdedünýäde üçünciüçünji ornıorny eyeleyẹneýeleýan [[Garagum|Karakum]] çöli tutyạrtutýar. Ol hocalıkhojalyk tạydantaýdan henîzheniz ạzaz őzleşdirilenözleşdirilen. Ol yạşayşınýaşaýşyn seyrekliǧiseýrekligi, cudạjuda az orumlaşanlıǧıorumlaşanlygy, ıssılıǧıyssylygy bilen tafạvutlanyạrtapawutlanyar. EmmạEmma yerastıýerasty tebîǧîtebigy bạylıklarıṇbaýlyklaryn köpdürliliǧikopdurliligi bilen TürkmenistạnTürkmenistan indi dünyẹdünýä bellidir. TürkmenistạnıṇTürkmenistanyň gîṇgiň meydạnınıṇmeýdanynyň 7%-gür îlạtlıilatly ọbalarıṇobalaryň, suvarımlısuwarymly ekerạnçılıkekerançylyk ‘massive’leriniṇmassiwleriniň, îriiri şẹherleriniṇşäherleriniň, gür katnavgatnaw yọllarıṇýollaryň, ‘oasis’leriṇoazisleriň pạyınapaýyna düşyẹrdüşýär. DeryạDerýa cülǧeleriniṇjülgeleriniň, suvarışsuwaryş ‘canal’larınıṇkanallarynyň, dạǧdag etekleriniṇetekleriniň őzleşdirilenözleşdirilen yerleriýerleri-‘oasis’leroazisler TürkmenistạnıṇTürkmenistanyň köplenç çetki künceklerindekünjeklerinde yerleşyẹrlerýerleşýärler. KarakumGaragum deryạsınıṇderýasynyň ‘zone’izonasy TürkmenistạnıṇTürkmenistanyň günorta bőleǧiniṇböleginiň ululıululy-kiçili köp ‘oasis’lerinioazislerini yekeýeke-tẹktäk suvarışsuwaryş ‘system’inesistemasyna bîrikdiryẹrbirikdirýär.
 
UzînlıǧıUzynlygy 1300 ‘kilometerkilometr KarakumGaragum deryạsıderýasy TürkmenistạndaTürkmenistanda ıktısạdîykdysady vewe durmuş özǧerişkleriniṇözgerişkleriniň baş ‘zone’udırzonasydyr. ‘GeographicGeografik tạydantaýdan hạshas günortada yerleşişiýerleşişi boyunçaboýunça KarakumGaragum deryạsınıṇderýasynyň ‘zone’ızonasy koṇşıgoňşy [[Özbegistan|ŐzbeǧistạnıṇÖzbekistan]]yň Mürzeçöl, KarşıGarşy ‘canal’larıṇkanallaryň ‘zone’larındanzonalaryndan őzüniṇözüniň ‘agroclimaticagroklimatik ‘resource’larıresurslary boyunçaboýunça hạshas ạmatlılıǧıamatlylygy bilen tafạvutlanyạrtapawutlanýar. KarakumGaragum deryạsınıṇderýasynyň ‘zone’undazonasynda yaǧtılıǧıýagtylygy vewe yılılıǧıýylylygy hạshas köp talap edyẹnedýän înçeinçe süyümlisüýümli kovaçagowaça vewe beylekibeýleki ọbaoba hocalıkhojalyk ekinleri ösdürilip yetişdirilyẹrýetişdirilýär. KarakumGaragum deryạsınıṇderýasynyň ‘zone’undazonasynda yụrdumızıṇýurdumyzyň îlạtınıṇilatynyň deṇdeň yạrsındanýarsyndan köpüsi yạşayạrýaşaýar. HalkạraHalkara IkdısadıYkdysady HızmatdaşlıkHyzmatdaşlyk GuramasınıṇGuramasynyň (ECOEKO-nıṇnyň) aǧzạsıagzasy bolmak bilen, TürkmenistạnıṇTürkmenistanyň ‘geography’sigeosyýasy ẹhmiyetiähmiýeti bạrhạbarha rovạçlanyạrrowaçlanýar. ECOEKO giryẹngirýän 10 dövletiṇdöwletiň ẹhlisiniṇählisiniň 300 million ạdamdanamadamdanam kovrạkgowrak îlạtıilaty bolup, olarıṇolaryň umụmîumumy meydạnımeýdany 7960 müṇmüň ‘squarekwadrat ‘kilometer’dirkilometrdir. TürkmenistạnTürkmenistan ECOEKO-nıṇnyň ‘geographicgeografik gîṇişliǧiniṇgiňişliginiň merkezinde yerleşyẹrýerleşýär. OnuṇOnuň üsti bilen esạsîesasy halkạrahalkara demir yọlýol ‘route’larıṇmagistrallaryň (“TransAsia”“Transaziýa”, “Demirkazık“Demirgazyk-günorta”) vewe ‘pipeline’larıṇturbaprowodlaryň geçirilmeǧigeçirilmegi bạradabarada birnẹçebirnäçe îriiri möçberli taslamalar îşlenipişlenip düzülyẹrdüzülýär. TürkmenistạnıṇTürkmenistanyň ‘climateklimat ‘resource’larıresurslary, gün radiyasınıṇradiýasynyň yokarıýokary dereceliderejeli ọbaoba hocalıgınahojalygyna yaramlıýaramly günleriṇgünleriň köp bolmagıbolmagy, klimatıṇklimatyň gurak vewe ‘continental’lıǧıkontinentallygy bilen hẹsiyetlendirilyẹrhäsiýetlendirilýär. TutuşlıǧınaTutuşlygyna alanındaalanynda TürkmenistạnıṇTürkmenistanyň ‘agroclimateagroklimat ‘resource’arıresurslary ọbaoba hocalıǧınıhojalygyny, onun esạsîesasy uǧrıugry suvarımlısuwarymly ekerạnçılıǧıekerançylygy alıpalyp barmak üçînüçin ạmatlıdıramatlydyr. YụrdumızınÝurdumyzyn mineral-çîǧçig mạlmal ‘resource’larıresurslary boyunçaboýunça dünyẹdedünýäde bạybaý yụrtlarıṇýurtlaryň hatarındahatarynda duryạrdurýar. Mundan başǧabaşga-da, TürkmenistạnıṇTürkmenistanyň ‘territory’sıterritoriýasy ‘chimique’ihimiki çîǧçig mạllarıṇmallaryň, kurluşıkgurluşyk ‘material’larıṇmaterýallaryň zapasınazapasyna hem bạybaý yụrtýurt hasạplanılyạrhasaplanylýar.
 
=== '''‘GasGaz vewe ‘naphte'''nebit ===
 
=== '''DẹneçilikDokma ve Paǧtaçılık'''senagaty ===
* [[Däneçilik|Dẹneçilik]]▼
* [[Pagtaçylyk|Paǧtaçılık]]▼
 
=== Däneçilik we Pagtaçylyk ===
=== '''Ọba hocalıǧınıṇ umụmî hẹsiyetnạması''' ===
▲* [[Däneçilik|Dẹneçilik]]
Yụrdumızıṇ ıktısạdî ọba hocalıǧı örẹn möhüm ẹhmiyete eyedir. Türkmenistạnda őndürilyẹn őnümleriṇ 40%-den kovrạǧı ọba hocalık őnümleridir.
▲* [[Pagtaçylyk|Paǧtaçılık]]
 
=== Oba hojalygynyň umumy häsiýetnamasy ===
Türkmenistạnıṇ ọba hocalıǧı, esạsan, iki pụdakdan: ekerạnçılıkdan ve mạldarçılıkdan ıbạratdır. Ekerạnçılık ọba-hocalıkda őndürilyẹn umụmî őnümiṇ 67%-ini ve mạldạrçılık 33%-ini őndüryẹr. Şeylelikde yụrdumızda ọba hocalıǧıṇ esạsî uǧrı ekerạnçılıkdır. Türkmenistạnıṇ ‘President’i Safarmırạt Turkmenbaşînıṇ “Tẹze ọba” sıyạsatına lạyklıkda, ọba hocalıǧında husîsî eyeçiliǧiṇ ösmeǧine gîṇ yọl açıldı. 1998-nci yılda ọba hocalıǧınıṇ umụmî őnüminiṇ 62%-ini îlạtıṇ husụsî hocalıkları őndürdi. Gelcekde onuṇ tutyạn ornı hạs artar. Türkmenistạnda ạzık bolçulıǧını döretmekde ọba hocalıǧıṇ ulı ornı bạrdır. Ọba hocalıǧıṇ umụmî őnüminiṇ yạrısından kovrạǧı ạzık őnümleriṇ pạyına düşyẹr.
Ýurdumyzyň ykdysady oba hojalygy örän möhüm ähmiýete eýedir. Türkmenistanda öndürilýän önümleriň 40%-den gowragy oba hojalyk önümleridir.
 
Türkmenistanyň oba hojalygy, esasan, iki pudakdan: ekerançylykdan we maldarçylykdan ybaratdyr. Ekerançylyk oba-hojalykda öndürilýän umumy önümiň 67%-ini we maldarçylyk 33%-ini öndürýär. Şeýlelikde ýurdumyzda oba hojalygyň esasy ugry ekerançylykdyr. Türkmenistanyň Prezidenti Saparmyrat Turkmenbaşynyň “Täze oba” syýasatyna laýklykda, oba hojalygynda hususy eýeçiligiň ösmegine giň ýol açyldy. 1998-nji ýylda oba hojalygynyň umumy önüminiň 62%-ini ilatyň hususy hojalyklary öndürdi. Geljekde onuň tutýan orny has artar. Türkmenistanda azyk bolçulygyny döretmekde oba hojalygyň uly orny bardyr. Oba hojalygyň umumy önüminiň ýarysyndan gowragy azyk önümleriň paýyna düşýär.
== ‘Chimie senạğatı ==
Yụrdumızda ‘Chimie senạǧatınıṇ ilkinci kẹrhạnası Merkezî [[Garagum|Karakumda]] yerleşen [[Derweze|Derveze]] kükürt ‘factory’sidir. Ol 1928-nci yılda kuruldı ve cövzạlı ‘climate şertlerinde, transport tạydan ạmatsız bolanı üçîn, bu ‘factory diṇe [[1961]]-nci yıla çenlî îşledildi. [[Gowurdak|Kovurdakdạkı]] kükürdiṇ kẹni açılandan soṇ, ol yerde [[1932]]-nci yılda kükürt ‘factory’si îşe gîrizildi.
 
== Himiýa senagaty ==
‘Chimie senạǧatı hạs köp pụdaklı senạǧat. Ol dạǧ-mağdan ‘chimie, esạsî ‘chimie, ‘naphte ‘chimie, durmuş ‘chimie’si ve ‘pharmaceutical yạlı ‘chimie senạǧatı köp pụdakları őz içine alyạr.
Ýurdumyzda himiýa senagatynyň ilkinji kärhanasy Merkezi [[Garagum]]da ýerleşen [[Derweze]] kükürt zawodydyr. Ol 1928-nji ýylda guruldy we jöwzaly klimat şertlerinde, transport taýdan amatsyz bolany üçin, bu zawod diňe [[1961]]-nji ýyla çenli işledildi. [[Gowurdak]]daky kükürdiň käni açylandan soň, ol ýerde [[1932]]-nji ýylda kükürt zawody işe girizildi.
 
Himiýa senagaty has köp pudakly senagat. Ol dag-magdan himiýa, esasy himiýa, nebit himiýa, durmuş himiýasy we farmasewtika ýaly himiýa senagaty köp pudaklary öz içine alýar.
== Ekerạnçılığı ==
Yụrdumızda ekerạnçılığıṇ aşạkdạkı pụdakları ösdürilyẹr
* [[Gök ekerançylyk we bakjaçylyk|Gők ekerạnçılık ve bakcaçılık]]▼
* [[Miweçilik we üzümçilik|Mîveçilik ve üzümçilik]]▼
* [[Mal iýmiti otlar|Mạl iymiti otlar]]▼
 
== Ekerançylygy ==
Yokardạkı ekinleriṇ tutyạn meydạnı 1 mln. 700 müṇ ‘hectare’dan ([[1999]]-ncı yılda) kovrạk bolup, olarda esạsî orun [[Däneçilik|dẹneçilik]] ve [[Pagtaçylyga|pağtaçılığa]] değişli. Dẹne ekinleriniṇ ve kovaçạnıṇ ekin meydạnları ẹhli suvarma ekerạnçılığıṇ 80% -ne barạbardır.
Ýurdumyzda ekerançylygyň aşakdaky pudaklary ösdürilýär
▲* [[Gök ekerançylyk we bakjaçylyk|Gők ekerạnçılık ve bakcaçılık]]
▲* [[Miweçilik we üzümçilik|Mîveçilik ve üzümçilik]]
▲* [[Mal iýmiti otlar|Mạl iymiti otlar]]
 
Ýokardaky ekinlerin tutýan meýdany 1 mln. 700 müň gektardan ([[1999]]-njy ýylda) gowrak bolup, olarda esasy orun [[däneçilik]] we [[pagtaçylyga]] degişli. Däne ekinleriniň we gowaçanyň ekin meýdanlary ähli suwarma ekerançylygyň 80% -ne barabardyr.
=== '''Sıyạhatçılı'''k ===
[[Faýl:Awaza city project Turkmenistan.jpg|thumb|right|250px|[[Awaza milli syýahatçylyk zolagy|Ạvạza millî sıyạhatçılık zọlağı]], [[Awaza milli syýahatçylyk zolagy|MSZ]]]]▼
Ạvạza - [[Awaza milli syýahatçylyk zolagy|Türkmenistạnıṇ Millî Sıyạhatçılık Zọlağı]] ([[Awaza milli syýahatçylyk zolagy|Ạvạza-MSZ]]). Hazar deṇziniṇ gündoğar kenạrında, Türkmenbaşı şẹherinden 12 km günbatar tarafında yerleşyẹr. 15 ‘june’da 2009 — birinci 3 ‘hotel’ler gîrizildi.Hazar deṇziniṇ Türkmenistạna değişli kenạryakası örẹn tẹsîn cạna şıfạlı yumşak hovạsı ve bạy tebîğî mümkînçilikleri bilen tafạvutlanyạn ‘ecologic tạydan arasta zọlakdır. Bu taslama Türkmenistạnıṇ diṇe őzünden 1 milliarddan kovrạk $-nı, daşarı yụrt mạya koyucılarıṇ 4 milliard $-nı gönükdirmek göz öṇünde tutuldı. Hẹzirki vağtda Ạvạ­zạnıṇ meydạnı 1,700 ‘hectare möçberinde kesğitlenildi.
 
=== Syýahatçylyk ===
== '''Türkmenistạnıṇ îlạtı ve zẹhmet ‘resource’ları''' ==
▲[[Faýl:Awaza city project Turkmenistan.jpg|thumb|right|250px|[[Awaza milli syýahatçylyk zolagy|Ạvạza millî sıyạhatçılık zọlağı]], [[Awaza milli syýahatçylyk zolagy|MSZ]]]]
Îlạtıṇ sạnınıṇ artışı, esạsan, iki sạnı usụl bilen kesğitlenilyẹr. Birinci usụl, bu öṇ ığtıbạrlı ve umụmî Kabụl edilen usụl-îlạtıṇ ụçdantutma yazuvınıṇ geçirmekden, ikinci usụl bolsa, hey îlạtıṇ köpelişini hasạplamakdan ve oṇa bahạ bermekden ıbạratdır. Îlạtıṇ ụçdantutma yazuvınıṇ ‘material’larınıṇ ılmî ve ‘practical ẹhmiyeti ulıdır.
Awaza - [[Awaza (Milli Syýahatçylyk Zolagy)|Türkmenistanyň Milli Syýahatçylyk Zolagy]] ([[Awaza (Milli Syýahatçylyk Zolagy)|Awaza-MSZ]]). Hazar deňziniň gündogar kenarynda, Türkmenbaşy şäherinden 12&nbsp;km günbatar tarapynda ýerleşýär. 15 iyunda 2009 — birinji 3 oteller girizildi.Hazar deňziniň Türkmenistana degişli kenarýakasy örän täsin jana şypaly ýumşak howasy we baý tebigy mümkinçilikleri bilen tapawutlanýan ekologik taýdan arassa zolakdyr. Bu taslama Türkmenistanyň diňe özünden 1 milliarddan gowrak $-ny, daşary ýurt maýa goýujylaryň 4 milliard $-ny gönükdirmek göz öňünde tutuldy. Häzirki wagtda Awa­za­nyň meýdany 1,700 gektar möçberinde kesgitlenildi.
 
== Türkmenistanyň ilaty we zähmet resurslary ==
Karaşsız Türkmenistạn dövletiniṇ tarîhında ilkinci gezek îlạtıṇ ụçdantutma yazuvı GDA dövletleriniṇ ạrasında ilkinci bolup 1995-nci yılıṇ 10-ncı ‘January'sinden 20-nci ‘January’sine çenlî geçirildi.
Ilatyň sanynyň artyşy, esasan, iki sany usul bilen kesgitlenilýär. Birinji usul, bu öň ygtybarly we umumy Kabul edilen usul-ilatyň uçdantutma ýazuwynyň geçirmekden, ikinji usul bolsa, heý ilatyň köpelişini hasaplamakdan we oňa baha bermekden ybaratdyr. Ilatyň uçdantutma yazuwynyň materiallarynyň ylmy we praktiki ähmiýeti ulydyr.
 
Garaşsyz Türkmenistan döwletiniň taryyhynda ilkinji gezek ilatyň uçdantutma ýazuwy GDA döwletleriniň arasynda ilkinji bolup 1995-nji ýylyň 10-njy ýanwaryndan 20-nji ýanwaryna çenli geçirildi.
Türkmenistạnıṇ Birleṣen Milletler Kuramasınıṇ 1995-204-nci yıllar dövründe yer ‘planet’iniṇ îlạt yazuvınıṇ nọbatdạkı tapğırını geçirmeği ığlạn edenden soṇ, bu möhüm îşi amala ạşıran ilkinci dövletdir:
 
Türkmenistanyň Birleṣen Milletler Guramasynyň 1995-204-nji ýyllar döwründe ýer şarynyň ilat ýazuwynyň nobatdaky tapgyryny geçirmegi yglan edenden son, bu möhüm işi amala aşyran ilkinji döwletdir:
Türkmenistạnıṇ îlạt sạnınıṇ kopelişiniṇ ‘table’i [http://tk.wikipedia.org/wiki/Image:Turkmenistanyn_ilat_sanynyn_kopelishi.JPG şu yerde]▼
 
Türkmenistanyň ilat sanynyň kopelişiniň tablisasy
'''‘Automobile ulağları'''
 
▲Türkmenistạnıṇ îlạt sạnınıṇ kopelişiniṇ ‘table’i [http://tk.wikipedia.org/wiki/Image:Turkmenistanyn_ilat_sanynyn_kopelishi.JPG şu yerdeýerde]
‘Automobile ulağları dövletiṇ ıktısạdıyetiniṇ iṇ vạcıp baglaşdırıcı bőleğidir. Her yılda avtomobil ulagları bilen 500 million ‘tone’a kolay yük daşalyạr ve 1 milliard yọlağçı katnadılyạr.
 
Awtomobil ulaglary
Karaşsızlık yıllarında yụrtda ‘auto’ulağ serişteleriniṇ sạnı 3 esseden hem artdı. ‘Auto’ulağlar ‘park’ı şu aşạkdạkı yạlı bőlünyẹr: 77% — yeṇil ‘automobile’ler, 19% — yük ve yörîteleşdirilen ‘automobile’ler ve 4% —'autobus’lar.
 
Awtomobil ulaglary döwletiň ykdysadyýetiniň iň wajyp baglaşdyryjy bölegidir.
Hẹzirki vağtda dövlet ẹhmiyetli ‘auto’yọllarıṇ uzînlığı 13,7 müṇ km barạbardır. Mundan başğa-da şẹheriçi ve yerli ẹhmiyetli, katı örtükli köp çatrıklı yọllarıṇ ulğamı bạrdır. Şu günki gün umụmî uzînlığı 1,6 müṇ km barạbar bolan „Türkmenbaşı-Aşğabạt-Marı-Türkmenạbạt“ ve „Aşğabạt-Karakum-Daşoğuz“ ‘autoroute’larınıṇ kurluşığı boyunça îşler gűçli depğinlerde alnıp barılyạr. ‘Autoroute’larıṇ umụmî gîṇliği 31 ‘meter, her bir katnalyạn bőleğiniṇ gîṇliği 12,25 ‘meter’dir. Şu ‘object’lerdẹki îşleri 2010-ncı yılda tamạmlamak bellenildi.
Her ýylda awtomobil ulaglary bilen 500 million tonna golaý ýük daşalýar we 1 milliard ýolagçy gatnadylýar.
 
Garaşsyzlyk ýyllarynda ýurtda awtoulag serişdeleriniň sany 3 esseden hem artdy. Awtoulaglar parky şu aşakdaky ýaly bölünýär: 77% — ýeňil awtomobiller, 19% — ýük we ýöriteleşdirilen awtomobiller we 4% — awtobuslar.
== ‘Administrative Kurluşı ==
 
[[Faýl:TurkmenistanNumbered.png|thumb|250px|right|Türkmenistạnıṇ velạyatları]]▼
Häzirki wagtda döwlet ähmiýetli awtoýollaryň uzynlygy 13,7 müň km barabardyr. Mundan başga-da şäheriçi we ýerli ähmiýetli, gaty örtükli köp çatrykly ýollaryň ulgamy bardyr. Şu günki gün umumy uzynlygy 1,6 müň km barabar bolan „Türkmenbaşy-Aşgabat-Mary-Türkmenabat“ we „Aşgabat-Garagum-Daşoguz“ awtomagistrallarynyň gurluşygy boýunça işler güýçli depginlerde alnyp barylýar. Awtomagistrallaryň umumy giňligi 31 metr, her bir gatnalýan böleginiň giňligi 12,25 metrdir. Şu obýektlerdäki işleri 2010-njy ýylda tamamlamak bellenildi.
Türkmenistạn bẹş velạyat ve ayratîn paytağt şẹherden ıbạratdır.
 
== Administratiw Gurluşy ==
▲[[Faýl:TurkmenistanNumbered.png|thumb|250px|right|TürkmenistạnıṇTürkmenistanyň velạyatlarıwelaýatlary]]
Türkmenistan bäş welaýat we aýratyn paýtagt şäherden ybaratdyr.
 
{| class="wikitable"
|- bgcolor="#efefef"
! '''Bőlekler'''Bölekler !! ISO 3166-2 !! Merkezi!! '''Meydạnı'''Meýdany (km²)!! '''Îlạtı'''Ilaty (2005) !! No
|-
! Aşgabat
! '''Aşğabạt'''
| TM-S || [[Aşgabat|Aşğabạt]] || 440 || 1,000,000 ||
|-
! [[Ahal welaýaty|'''Ahal velạyatı''']]
| TM-A || [[Änew (şäherçe)|ẸnevÄnew]] || 97,160 || 939,700 || 1
|-
! [[Balkan welaýaty|'''Balkan velạyatı''']]
| TM-B || [[Balkanabat|Balkanạbạt]]　|| 139,270 || 553,500 || 2
|-
! [[Daşoguz welaýaty|'''Daşoğuz velạyatı''']]
| TM-D || [[Daşoguz|Daşoğuz]] || 73,430 ||1,370,400 ||3
|-
! [[Lebap welaýaty|'''Lebạp velạyatı''']]
| TM-L || [[Türkmenabat|Türkmenạbạt]] || 93,730 || 1,334,500 || 4
|-
! [[Mary welaýaty|'''Marı velạyatı''']]
| TM-M || [[Mary|Marı]] || 87,150 || 1,480,400 || 5
|}
 
=== [[Şäher|Şẹher]]ler ===
* [[Aşgabat|Aşğabạt]]
* [[Balkanabat|Balkanạbạt]]
* [[Daşoguz|Daşoğuz]]
* [[Kaka|Kạka]]
* [[Köneürgenç|Kőneürğenç]]
* [[Mary|Marı]]
* [[Baýramaly|Bayramạlî]]
* [[Tejen|Tecen]]
* [[Türkmenabat|Türkmenạbạt]]
* [[Türkmenbaşy|Türkmenbaşı]]
* [[Gumdag|Kumdạğ]]
* [[Hazar]] ([[Çeleken]])
* [[Sarahs]]
 
=== [[Etraplar|Etrạflar]] ===
 
== '''YokarıÝokary okuvokuw mekteplerimekdepleri bạrada'''barada ==
HẹzirkiHäzirki vağtdawagtda TürkmenistạndaTürkmenistanda 16 sạnısany yokarıýokary okuvokuw cạylarıjaylary bar vewe olarda 250 dürli kẹrlerkärler boyunçaboýunça yokarıýokary hünẹrlihünärli ‘specialis’tlerspesialistler tayyạrlanılyạrtaýýarlanylýar. [[Türkmenistanyň döwlet çeperçilik akademiýasy|Türkmenistạnıṇ dövlet çeperçilik ‘academy’si]]sy, [[Halkara türkmen-türk uniwersiteti|Halkạra türkmen-türk ‘universite’si]]ti. YokarıÝokary ‘technicaltehniki ‘college’ikolleji, [[Türkmenistanyň polisiýa akademiýasy|Türkmenistạnıṇ ‘police ‘academy’si]] tẹzetäze yokarıýokary okuvokuw mektepleriniṇmekdepleriniň hatarınahataryna giryẹrgirýär.
 
Ýurdumyzda Galkynyş hereketiniň, teatrlardyr çeper höwesjeňler köpçüliginiň durmuş medeni roly artýar. Biziň maksadymyz Türkmenistanyň ykdysadyýetini düýpli özgertmekdir, ol özgerişlikler bolsa halkyň hal-ýagdaýyny uzul-kesil ýokarlandyrmaga mümkinçilik berer.
Yụrdumızda Kalkınış hereketiniṇ, ‘theater’lardır çeper hövesceṇler köpçüliğiniṇ durmuş medenî ‘role’ı artyạr. Biziṇ maksadımız Türkmenistạnıṇ ıktısạdıyetini dűpli özğertmekdir, ol özğerişlikler bolsa halkıṇ hạl-yağdayını üzül-kesil yokarlandırmağa mümkînçilik berer.
 
== MillîMilli koşunıgoşuny ==
[[Faýl:Turkmenistan_airforces_SU-24.JPG|thumb|left|200px|TurkmenistạnıṇTurkmenistanyn [[SU 25]] jet uçarlarıuçarlary.]]
 
== BeylekiBeýleki ==
* [[Garagum]]
* [[Hazar deňzi]]
SSgt.Vensky
211

edits

Çeşmesi: "https://tk.wikipedia.org/wiki/Ýörite:MobileDiff/216267"