Grünwald söweşi: Wersiýalaryň arasyndaky tapawut

|resim=[[ImageFaýl:Grunwald bitwa.jpg|300px|Grünwald söweşi]]

|savaşan1== [[Polşanyň taryhy (1385–1569)|Polýak korollygy]]<ref name=Turnbul25>[[Stephen Turnbull (historian)|Stephen Turnbull]], ''Tannenberg 1410 Disaster for the Teutonic Knights'', 2003, London: Osprey Campaign Series no. 122 ISBN 9781841765617978-1-84176-561-7, [http://books.google.com/books?id=GH_u9mKEL6oC&pg=PA25&vq=armies&dq=battle+of+Grunwald&lr=&source=gbs_search_s&sig=Ugaxf86XOavQ6MjSaLBhZsoZ8vU pp.25]</ref><br />[[ImageFaýl:Herb Pogon Litewska.jpg|25px]] [[Beýik Litwa knýazlygy]]<br />Polish-Lithuanian vassals, allies and mercenaries:<ref name=Turnbul26/><br />{{flagicon|Moldavia}} [[Moldavia|Moldawiýa knýazlygy]]<ref>Britannica Hungarica, Hungarian encyclopedia, 1994. ISBN 9630623506</ref><br /> [[Tartars]]<ref name=Turnbul25/> [[Bohemians]]<ref name=Turnbul26/>, [[Morawiýalylar]]<ref name=Turnbul26/> [[Ruteniýalylar]]<ref name=Turnbul27>[[Stephen Turnbull (historian)|Stephen Turnbull]], ''Tannenberg 1410 Disaster for the Teutonic Knights'', 2003, London: Osprey Campaign Series no. 122 ISBN 9781841765617978-1-84176-561-7, pp.27-28</ref>

|savaşan2=[[ImageFaýl:Den tyske ordens skjold.svg|25px]] [[Tewton ordeni]] we hakynatutma urşujylar, Ýewropanyň dürli ýurtlarynyň rysarlary

|kumandan1= [[Jogaila]] (Władysław II Jagiełło), supreme commander of the allied host<ref name=Turnbul26>[[Stephen Turnbull (historian)|Stephen Turnbull]], ''Tannenberg 1410 Disaster for the Teutonic Knights'', 2003, London: Osprey Campaign Series no. 122 ISBN 9781841765617978-1-84176-561-7, pp.26</ref><br />

[[ImageFaýl:COA of Gediminaičiai dynasty Lithuania.png|25px]] [[Vytautas the Great]], commander of the Lithuanian army

|kumandan2=[[ImageFaýl:Teuton flag.svg|20px]] [[Ulrich von Jungingen]]†

|kayıp2= 8,000 öli<br />14,000 ýesir

'''Grünwald söweşi''' (Tannenberg söweşi, [[15 iýul]] [[1410]]) — [[Polşa]] bilen [[Beýik Litwa Knýazlygy|Beýik Litwa Knýazlygynyň]] [[Tewton ordeni|Tewton ordenine]]ne garşy alyp baran [[Beýik uruş|Beýik urşunyň]] ([[1409]]—[[1411]]) iň bir aýgytlaýjy söweşi. Söweş Tewton ordeniniň goşunynyň doly derbi-dagyn edilmegi bilen gutarypdyr. Ol [[Grünwald|Grünwaldyň]] we Tannenbergiň ([[Prussiýa]]) golaý-goltumynda bolup geçipdir, şonuň üçin hem şeýle atlandyrylypdyr.

* [[Nemes halky|Nemesler]] tarapyndan ''Schlacht bei Tannenberg'' (''Tannenberg söweşi'')

* [[Polýak halky|Polýaklar]] tarapyndan ''Bitwa pod Grunwaldem'' ('' Grünwald söweşi'')

* [[Litwa halky|Litwalar]] tarapyndan ''Žalgirio mūšis'' (''Žalgiris söweşi'')

== Garşylyklaýyn goşunlar ==

[[15 iýul]] [[1410]]-da ir säher bilen iki goşun [[Grünwald]], [[Tannenberg]] we [[Łodwigowo]] (Ludwigsdorf) obalarynyň arasyndaky meýdanda duşuşdy. Iki goşun hem gapma-garşy ýagdaýda ýerleşdi. Polýak-litwa goşuny Ludwigsdorf we Tannenberg obalarynyň öňünde ornaşýardy. Onuň çep ganatyny korol [[Wladislaw Ýagaýlo| Ýagaýlonyň]] [[Polşa|polýak]] goşunlary goraýardy. Ol aglaba agyr kawaleriýadan düzülendi. Soýuzdaş güýçleriň sag ganatyny bolsa, Beýik knýaz [[Beýik Witautas|Witautasyň]] goşuny saklaýardy. Ol esasan ýeňil kawaleriýadan ybaratdy. Sag ganatdaky otrýadlaryň hatarynda [[Beýik Litwa Knýazlygy|Beýik Knýazlygyň]] ähli künjeginden gelen tuglar, şeýle-de [[Jelaleddin han| Jelaleddin hanyň]] ýolbaşçylygyndaky [[tatar]] urşujylary, [[Alexandru cel Bun|Alexandru cel Bunuň]] ýollan [[Moldawiýa|moldowan]] [[ýeňil atly goşun]]y hem-de ähtimal [[Serbiýa|serbler]] bardy. [[Tewton ordeni|Tewton ordeniniň]] goşunlary bolsa esasan agyr kawaleriýadan we pyýada goşundan düzülendi.

Söweş günortanlar [[Beýik Witautas|Witautasyň]] [[ýeňil atly goşun|ýeňil atly goşunynyň]] [[Tewton ordeni|tewton rysarlarynyň]] çep ganadyna hüjüm etmegi bilen başlandy. Hüjüme [[Artilleriýa|artilleriýa]] zalpy bilen gaýtawul berildi (ähtimal, meýdan artilleriýasynyň ilkinji we onçakly şowly bolmadyk ulanylyşy). [[Ýeňil atly goşun|Ýeňil atly goşunyň]] yzy bilen galan urşujylar hem söweşe girdiler. Olara indi toplaryň we ýaýçylaryň oklary howp salmaýardy. Muňa jogap edip [[Wallenrod|Wallenroduň]] agyr atly goşuny garşylyklaýyn hüjüme geçdi. Şonuň bilen bir wagtyň özünde birinji liniýanyň ilkinji [[Polşa|polýak]] goşuny hem-de [[Tewton ordeni|Ordeniň]] sag ganaty çaknyşyga goşuldy.

[[ImageFaýl:Grunwald 2003.jpg|right|thumb|300px|[[Jagiełło]] söweşiň 2003-nji ýyldaky rekonstruksiýasynda.]]

[[ImageFaýl:Battle of Grunwald (After the Battle).jpg|thumb|300 px|left|[[Alfons Muça|Alfons Muçanyň]] çeken suraty, Grünwald söweşiniň gandöküşikligi.]]

[[Litwa]] [[Atly goşun|atly goşuny]] tewton rysarlaryna garşylyk görkezip bilmän, bosga düşüp gaçyp ugrady. [[Wallenrod]] olaryň yzyndan kowalamaga başlan hem bolsa, Ordeniň agyr atly goşuny beýikli-pesli ýerlerde çalt hereket edip bilmedi. Bu bolsa, [[Beýik Witautas|Witautasa]] goşunyny täzeden toparlara bölmäge puryja berdi. Şol bir wagtda [[Wallenrod]] litwa-rus [[Pyýada goşun|pyýada goşunynyň]] güýçli gaýtawul bermegine duçar boldy. Bu polklara ýardam bermek üçin Witowt öz otrýadlaryny ugratdy. Bu ädim söweşiň gidişini üýtgetdi. Onuň üstesine-de, [[Lihtenşteýn|Lihtenşteýni]]i gysyp çykaran polýak goşuny Wallenrody sag ganadyndan hem gabap başlady.

Ýagdaýy düzetmek üçin [[Ýungingen]] tewton kawaleriýasynyň ikinji liniýasyny söweşe girizdi, emma polýaklar hem [[Wladislaw Ýagaýlo|Ýagaýlonyň]] baştutanlygyndaky rezerwleri herekete geçirdiler. [[Beýik Witautas|Witautasyň]] litwa kawaleriýasy bolsa üstünlik bilen söweş meýdanyna gaýdyp geldi we Ordeniň söweşe [[Pyýada goşun|pyýada goşun]] bilen goşulyp manýowr etmek ukybyny ýitiren çep ganadyna agyr zarba urdy. [[Ýungingen|Ýungingeniň]] wepat bolmagyndan we [[Tewton ordeni|tewton goşunynyň]] käbir bölekleriniň söweşi dowam etdirmekden ýüz öwreninden soňra [[Tewton ordeni|Ordeniň]] goşuny uly basga düşüp gaçyp ugrady.

Üç sany serkerde bilen bilelikde jemi 205 sany [[Orden halypasy|orden halypasy]] gurban boldy. Jemi adam ýitgisi 8 müň adam çemesi boldy. Polýak-litwa goşunynyň ýitgisi bolsa näbelli bolmaklygyna galýar.

== Salgylanmalar ==

* [http://myweb.tiscali.co.uk/matthaywood/main/Battle_of_Tannenberg.htm Söweşiň analizi]

* [http://www.kresy.co.uk/grunwald.html 1410 Grünwald söweşi]

* [http://www.malarstwohistoryczne.px.pl/matejko/grunwald.htm Grünwald söweşi, Jan Matejkonyň çeken suraty]

[[uk:ҐрюнвальдськаГрюнвальдська битва]]