Aziýa oýunlary Aziýa yklymynyň iň uly sport çäresidir. Ilkinji gezek 1951-nji ýylda Hindistanyň paýtagty Täze Delide gurnaldy. Azi­ýa oýun­la­ry 1982-nji ýy­la çen­li Azi­ýa oýun­la­ry Fe­de­ra­si­ýa­sy­nyň (AGF) ga­ra­ma­gyn­da ge­çi­ril­ýärdi. 1982-nji ýylda Aziýa oýunlary Federasiýasy ýatyrylyp oňa derek Aziýa Olimpiýa Geňeşi guruldy we Aziýa oýunlary AOG gözegçiliginde gurnalýar. AOG-nyň merkezi edara binasy KuweýtKuweýt şäherindedir we bu gurama degişli 45 sany Milli olimpiýa komiteti bardyr. Şu wagta (11/08/2018) çenli 17 Aziýa oýunlary gurnaldy we 17-sine hem gatnaşan 7 ýurt bardyr: Hin­dis­tan, In­do­ne­zi­ýa, Ýa­po­ni­ýa, Şri Lan­ka, Fi­lip­pin­ler, Sin­ga­pur we Tai­land. Aziýa oýunlary maksatnamasynda 50-ä golaý sport görnüşi bardyr.

Aziýa oýunlarynyň resmi logosy

Esaslandyrylmagy we taryhy düzet

 
Ilkinji Aziýa oýunlarynda Hindistanly türgenler

Aziýa oýunlaryndan ozal bu yklymda Uzak Gündogar çempionaty geçirilýärdi. Bu çempionat 1913 we 1934-nji ýyllar aralygynda 10 sapar gurnaldy.

1948-nji ýyl­da Lon­don­da ge­çi­ri­len to­mus­ky Olim­pi­ýa oýun­la­ryn­da Azi­ýa yk­ly­myn­dan ba­ran ýurt­la­ryň we­ki­li­ýe­ti öza­ra mas­la­hat ge­çir­di. Şol mas­la­hat­da-da Hytaýly we Filippinlilerli wekiller Uzak Gün­do­gar çem­pio­na­ty oýun­la­ry­ny tä­ze­den di­kelt­mek ba­ra­da ylalaşdylar. Ýöne Hin­dis­ta­nyň şol wagt­ky Ýe­ňil at­le­ti­ka fe­de­ra­si­ýa­sy­nyň baş­ly­gy Gu­ru Dutt Sond­hi mu­ňa öz nägileligini bildirip, oýun­la­ryň çägine tu­tuş yk­ly­myň ýurt­la­ry­nyň-da de­giş­li edil­me­li­di­gi ba­ra­da­ky tek­lip bi­len otu­ran­la­ra ýüz­len­di. Şeýlelikde, Aziýa oýunlary döredildi.1949-njy ýy­lyň 13-nji few­ra­lyn­da Azi­ýa Oýun­la­ry Fe­de­ra­si­ýa­sy dö­re­dil­di. Azi­ýa oýun­la­ry­nyň il­kin­ji­si­niň gu­ra­ma­çy­ly­gy-da Tä­ze De­li şä­he­ri­ne yna­nyl­dy.

Azi­ýa oýun­la­ry­na kä­bir döw­let­ler dür­li se­bäp­ler­den gat­naş­ma­ýar. Me­dal­la­ryň sa­na­wyn­da öň­de­ba­ry­jy Hy­taý 1974-nji ýyl­da­ky oýun­lar­dan soň go­şu­lyp baş­la­ýar. Di­ňe 5 Azia­da gat­na­şan Ys­ra­ýyl sy­ýa­sy se­bäp­ler ar­ka­ly 1994-nji ýyl­da Ýew­ro­pa­nyň Olim­pi­ýa Ko­mi­te­ti­niň ag­za­ly­gy­na geç­ýär. De­mir­ga­zyk Bor­neo, Sa­ra­wak ýa­ly şol wagt­ky ada­lar (hä­zir­ki gün­de In­do­ne­zi­ýa­nyň çäk­le­rin­de) hem kä­bir oýun­la­ra gat­naş­ýar. Ir­ki ýyl­lar­da Şri Lan­ka Seý­lon, Ma­laý­zi­ýa Ma­la­ýa, Mýan­ma Bir­ma, bel­li bir dö­wür­de-de Kam­bo­ja Khmer Res­pub­li­ka­sy at­la­ry bi­len oýun­la­ra we­kil­çi­lik ed­ýär. Şol san­da Wýet­nam hem Gün­do­gar Wýet­nam, Ýe­men döw­le­ti-de bir­leş­ýänçä De­mir­ga­zyk Ýe­men hem-de Gü­nor­ta Ýe­men di­ýen at­lar bi­len Azi­ýa oýun­la­ry­na gat­naş­ýar. Azi­ýa oýun­la­ry­na Or­ta Azi­ýa döw­let­le­ri 1994-nji ýyl­dan bä­ri we­kil­çi­lik edip gel­ýär. Şeý­le-de Azi­ýa oýun­la­ry­nyň iň soň­ky bo­lup gat­na­şan Gün­do­gar Ti­mor (Ti­mor-Les­te) döw­le­ti­dir (2002).

Statistikalar düzet

  • Mun­dan öň­ki 17 Azi­ýa oýun­la­ry­nyň äh­li­si­ne 7 ýurt gat­naş­dy. Olar Hin­dis­tan, In­do­ne­zi­ýa, Ýa­po­ni­ýa, Şri Lan­ka, Fi­lip­pin­ler, Sin­ga­pur we Tai­land döw­let­le­ri­dir.
  • Gü­nor­ta Ko­re­ýa, Ma­laý­zi­ýa, Pa­kis­tan, Mýan­ma hem-de Gon­kong 16 ge­zek gat­na­şyp, di­ňe birinde çy­kyş edip bil­me­di.
  • Nepal Aziýa oýunlarynyň 15-sine gatnaşdy.
  • Aziýa oýunlary iň köp Taýlandda geçirildi, 4 gezek. Aziýa oýunlary Günorta Koreýada 3 gezek, Hytaý, Hindistan we Ýaponiýada 2 gezek geçirildi.
  • Şäherler babatda Aziýa oýunlarynyň iň köp geçirilen ýeri Taýlandyň paýtagty Bangkok-dyr, 4 gezek. Aziýada Täze Delide we Jakartada 2 gezek geçirildi.
  • Mal­diw­ler, Bu­tan we Gün­do­gar Ti­mor döwletleri Aziýa oýunlarynda entek medal gazanyp bilmedi.
  • Ne­pal, Ow­ga­nys­tan, La­os, Bru­neý, Ýe­men hem-de Pa­les­ti­na Aziýa oýunlarynda altyn medal gazanyp bilmedi.
  • Azi­ýa oýun­la­ryn­da iň köp al­tyn me­da­ly, umu­my­lyk­da-da iň köp me­da­ly hy­taý­ly tür­gen­ler ga­zan­dy­lar. Iň köp kü­müş we bü­rünç me­da­ly-da ýa­pon­lar al­dy. Me­dal­la­ryň sa­na­wyn­da 3 döw­let — Hy­taý, Ýa­po­ni­ýa, Gü­nor­ta Ko­re­ýa her­si aý­ra­tyn­lyk­da 2000-den köp me­dal ga­zan­dy.

Çeşme düzet

Aziýa oýunlary barada gysgaça Archived 2018-08-15 at the Wayback Machine - Zaman Türkmenistan gazeti onlaýn hyzmaty, 11/08/2018. 12/08/2018 senesinde ulaşyldy.