Gawun
Gawun — Türkmen gawunlarynyň şan-şöhraty barada dünýäniň belli jahankeşdeleri we taryhçylary gyzykly maglumatlary galdyryp gidipdirler. XII asyrda ýaşap geçen fransuz syýahatçysy „Men hiç ýerde şeýle datly tagam datmandym“ diýse, on ikinji asyryň meşhur taryhçysy Al-Makdisi: „Merwiň kösükli ösümliklerine hem-de gawunlaryna taý geljek zat ýokdur“ diýipdir. Merw we Horezm gawunlaryny arap halyflary Mamunyň we Wasihiň köşklerine daşy buz bilen gurşalan gurşun gaplarda eltipdirler. Olar eltilmeli ýerine zaýalanman eltilen halatynda her gawun üçin 700 dirhem töläpdirler.
| Gawun | |
| Has use | fodder, medicinal plant, fruit |
|---|---|
 ,  ,  | |
| Short name | C. melo |
| Taxon name | Cucumis melo |
| Taxon rank | Biologik görnüş |
| Parent taxon | Cucumis |
| Taxon common name | melon, melon, Meloen, meloun cukrový, herkkumeloni, 甜瓜, 香瓜, 哈密瓜, 白兰瓜, 华莱士瓜, 甜瓜, 马泡瓜, 瓜蒂, 甜瓜蒂, 甜瓜根, 穿肠草, 甜瓜子, 甜瓜皮, 甜瓜茎, 菜瓜（变种）, 甜瓜叶, 酱瓜, 越瓜, 甜瓜花 |
| This taxon is source of | melon, muskmelon, cantaloupe, muskmelon juice |
| Described by source | Zhiwu Mingshi Tukao, Flora Reipublicae Popularis Sinicae, volume 73(1), Encyclopædia Britannica 11th edition |
| Invasive to | Şanhaý |
| Maintained by WikiProject | WikiProject Invasion Biology |
| Hardiness of plant | 2 |
| Taxon range | Şanhaý, Pekin, Hytaý Halk Respublikasy, Fujian, Tibet Awtonom Sebiti, Guangdong |
| Taxon author citation | L. |
| GRIN URL | https://npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxonomydetail.aspx?id=404410 |
| Sequenced genome URL | https://plants.ensembl.org/Cucumis_melo |
| Has part(s) of the class | muskmelon, cantaloupe |
| Commons gallery | Cucumis melo |
| Commons category | Cucumis melo |
| Topic's main category | Category:Cucumis melo |
| Cucumis melo | |
Fransua Bernýe on ýedinji asyrda gyş paslynda Delide Orta Aziýadan getirilen gawunlaryň gymmat bahadan satylýandygy hakynda ýazypdyr. Ol gawunlary pagta dolap eltýän ekenler. Türkmen gawunlary hytaý imperatorlarynyň, hindi şalarynyň we arap halifleriniň desterhanlaryny bezese, şirin-şeker türkmen gawunlary Soltan Sanjaryň, Baýram han Türkmeniň we beýleki türkmen hökümdarlarynyň söýer aşy bolupdyr.
Orta Aziýaly täjirler gawunlary Ýewropa hem äkidipdirler. Ýöne gawuny barjamly, baý adamlar satyn alyp bilipdir. Umuman, gawun şa desterhanyna mynasyp ýokumly iýmit hasaplanypdyr. Ýewropa patyşalary dabaraly gawun iýişlige öz golastyndakylaryň diňe golaýlaryny çagyrypdyrlar. Gawuny ýewropalylar diýseň gowy görüpdirler. Mysal üçin, Rim imperatory Klawdiý Albin ertirlik naharynda gawun iýmegi gowy görýän eken.
Lukman Hekim diýlip tanalýan meşhur Ibn Sina hem türkmen gawunlarynyň dürli kesellere dermandygyny aýdyp, olary öz tebipçilik işinde giňden ulanypdyr. Sebäbi gawunlaryň düzüminde gant, karotin, S,R witaminleri, adam organizmi üçin gymmatly minerallar köp. Gawun peşew halta, öt halta, bagra, az-azdan iýilse aşgazana, içegelere oňat täsir edýär. Ol nerw rahatlygyny döredip, keýpiňi çag edýär. Gün şöhlesiniň ýakymsyz täsirini aýyrýar. Waharman gawunynyň ternesi inçekeseliň, öýken keselleriniň, demgysmanyň dermanydyr.
Türkmenistanda gawunyň haýsy döwürlerden bäri ösdürilip ýetişdirilýändigi barada taryhyň saralan sahypalarynda maglumatlar bar. Muňa Merwde gazuw-agtaryş işleri geçirilen wagty gadymy Gäwürgaladan tapylan gawun çigitleri hem şaýatlyk edýär. Biziň eýýamymyzyň VI asyrynda Türkmenistanda bakja ekinlerini, esasanam gawundyr garpyz ekýän daýhanlar ýer üçin tölenýän salgytdan boşadylýan eken.
Biziň günlerimizde ýurdumyzyň babadaýhanlary gawunlaryň dürli görnüşlerini ösdürip ýetişdirýärler. Sahawatly topragyň nury çaýylan bereketli gawunyň ösdürilip ýetişdirilişine ünsüň güýçlenmegi ýöne ýerden däldir. Merhemetli Prezidentimiziň gawun baýramyny bellemek hakynda Perman çykaryp, şol baýramyň döwlet derejesinde bellenip geçilmegi türkmen gawunlaryny döreden ata-baba daýhanlarymyza uly hormatymyz bolup, beýleki bir tarapdan bolsa bu datly bakja önümiň ýurdumyzda ösdürilip ýetişdirilýändigine buýsanjymyzdyr.
Ulanylan çeşmeler
düzetEÝHO - http://www.eyho.8m.net