Galam: Wersiýalaryň arasyndaky tapawut
Content deleted Content added
Sahypa döretdi, mazmuny: 'Galamyň ulanylyşy metal pero bilen deňeşdirende has irki döwürlerden başlanýär. (karandaş – türk sözünden “kara”-çýornyý, “daş”). Galam XI a...' |
|||
Setir 1:
Galamyň ulanylyşy metal pero bilen deňeşdirende has irki döwürlerden başlanýär. (karandaş – türk sözünden “kara”-çýornyý, “daş”). '''Galam''' XI asyryň ilkinji ýarymyndan ulanylyp başlaýar. Bu söz rus ýazuwynda diňe XVII asyryň ahyrynda ulanylýar. Petr I hazier çenli saklanýän hususy zatlarynyň arasynda grafit galamynyň, birnäçe güşleri bar. Häzirki zaman klassifikasiýasy galamy 3 topara bölünýär:
1. gara grafit galamy
Setir 30:
2. Neowizantiýa ornamenti
1. Köp sanly g.o. slawýan emmigrantlary XV asyrda özleri bilen ýazuw ýädygärlikleri çeper gutalyşynyň täze ornamentini geçirdiler. Bu öz gurluşy boýunça orme ornament adyny hem alýar. Ýagny elýazmalardaky çekilen nagyşlar örülen formada duş gelýär.
Line 42 ⟶ 41:
Oguz han türkmeniň zamanynda ata-babalarymyz dünýä medeniýetiniň ösüşiniň gözbaşynda durupdyrlar. Hat-ýazuw bolsa medeniýetiň bir bölegidir.
Ata-babalarymyz ilkinji tagma elipbiýini döredýänçeler ideografik-piktografik belgili hat-ýazuwy ulanypdyrlar. Piktografik ýazuw surat çekmek arkaly beýan etmeklidir. “Piktos” sözi - surat diýen manyny berýar. Bu ýazuwda bogun, harp, söz ýok. Mysal üçin, agaç sözüni ýazmak üçin agajyň surety çekilipdir, tokaý diýjek bolsa birnäçe agaçlaryň surety çekilipdir. Gün diýilende Günüň şekili we ş.m. Arheologiýa gazuw-agtaryşlaryň netijesinde tapylan, biz üçin düşüniksiz bolan, ýaşalan gowaklardaky, dag-daşlaryň ýüzündäki çekilen suratlara, belgilere –çyzyklara has gadymy ata-babalarymyzyň, ulanan ideografik-piktografik belgili hat-ýazuwy diýmege doly esas bar.
Ilkinji türkmen elipbiýi dünýän üzünde ilkinji emele gelen hasaplanýan finikiýa elipbiýinden has gadymydyr. Asla, finikiýa elipbiýiniň döremegine belli bir derejä gadymy döwürdäki türkmen elipbiýiň täsir edipdir, sebäbi ata-babalarymyzyň bir bölegi dürli sebäpler bilen 4-4,5 müň ýyl mundane ozal häzirki Garagumyň jümmüşinden Mesopotamiýa aşyp, ol ýere özleriniň ösen medeniýetini, sungatyny, hat-ýazuwyny eltipdirler. Şümerler Mespotamiýada müň ýylda gowrak ýäşan soň, finikiýa elipbiýi ýüze çykypdyr. Sol sebäpli, gadymy türkem tagma elipbiýini dünýän ýuzünde hat-ýazuwyň döremeginiň esasy hasaplaýarlar.
Line 74 ⟶ 73:
Geçirdik gözel ýigrim bäş, diýip belleýär.
Bu üç müň ýyllap ulanan elipbiýimiziň 25 harpdan – 7 çekimli, 18 çekimsizden ybaratdygyny ýazýar. VII asyryň ortalaryna Türkmenista arap medeniýeti hem elipbiýi aralaşýar. Takmynan, VIII asyryň başyna çenli arap elipbiýi ýerli hat ýazuwy gysyp çykarýar. Arap elipbiýiň ornaşan döwründen Oguz elipbiýimiziň ulanyşda bolan üç müň ýylyny aýyrsak, b.e. öňki 2250-nji ýylar töweregine gabat gelýär. Bu sene Altyndepe şäher döwletiniň döremeginiň (b.e. öňki 2100-1800 ý), öň ýanlarydyr. Beýik Serdarymyzyň Ruhnamasynda şöhlelenişi ýaly, Oguz han şalygy pederlerimiziň bäş müň ýyl mundane ozal guran döwletidir. Andalyp bilen Şeýdaýynyň maglumatlarynda elipbiýinyň harplary sany çapraz gelýär (birinde 24, ikinjisinde 25 harp). Olaryň her haýsy aýry-aýry türkmen elipbiýlere hakynda maglumat beripdir. Aň-bilimiň, ýöredilýän syýasatyň özgermegi bilen elipbiý hem ýütgäpdir. Andalybyň maglumat beren 24 harpdan ybarat elipbiýi Altyndepe şäher döwleti döwründe ulanylan hat-ýazuwy bolup ol elipbiý biziň 4-nji hat-ýazuwymyzdyr.
Altyndepe şaher döwletiniň öz döwri üçin ösen medeniýetiň, sungatyň mekany bolandygyny dünýä belli alym W.Masson hem onuň kakasy doly subut etdi. Has gadymy döwürde türkmen dilinde “w, ä, ž, j, d” ýaly sesler bolmandyr. Elipbiý kem-kemden kämilleşipdir. Öň şöhlelendirilmedik sesleriň ýüze çykmagy bilen gadymy oguz türkmen elipbiýi täze harplar bilen baýlaşdyrylypdyr.
Line 80 ⟶ 79:
Biziň 25 harpdan ybarat oguz türkmen elipbiýimiz pederlerimiziň döreden 5-nji hat-ýazuwydyr. Bu elipbiýimiz häzir ýitip gidenem bolsa, aslyňda üç müň ýýl ulanyşda bolan hat-ýazuwymyz ähli ýazuw çeşmelerimiziň hamyrmaýasyndan diýmege doly esas bar. Hat-da Şeýdaýynyň maglumat beren gadymy elipbiýimiz hakyndaky “Gözel ýigrim bäş” goşgusynyň ýiten elipbiýimiziň ahy-nalasydygyny Beýik Saparmyrat Türkmenbaşy hem özüniň Ruhnamasynda aýratyn nygtap görkezýär. Mukaddes “Awesta” kitabyny etmek üçin bu kitabyň mirasdüşerleri-türkmenler bu elipbiý bilen 12 müň okuzün hanyna ony ýazyp ýaradypdyrlar.
Dürli sebäp bilen Watanymyzdan göçüp Hytaýda Hun (hytaýça huanhun öküz diýmekdir) şalygyny esaslandran ata-babalarymyzyň ulanan elipbiýi biziň VI hat-ýazuwymyzdyr.
Ata-babalarymyzyň b.e. öňki 242-nji ýylda döreden, 475 ýyl dowam eden Parfiýa şalygy döwründe 24 harpdan ybarat Parfiýa türkmen elipbiýi biziň VII hat-ýazuwymyzdyr.
Line 100 ⟶ 99:
Halkymyz 1928-1940-nji ýyllar aralygynda latyn elipbiýinden paýdalanylypdyr. Bu elipbiýi XIV elipbiýimizdir.
1940-nji ýyldan 2000-nji ýylyň 1-nji Türkmenbaşy aýynyň çenli ulanylýan kirillisa elipbiýimiz biziň XV hat-ýazuwymyzdyr.
1991-nji ýylyň Garaşsyzlyk aýynyň 27-nde Türkmenistan Garaşsyz döwlet boldy. Garaşsyz döwletiň özüniň milli nyşanlarynyň, diliniň, elipbiýiniň bolmagy hökmanydy. Beýik Saparmyrat Türkmenbaşynyň permany bilen Türkmen milli dölwet elipbiýi döredildi. 2000-nji ýylyň Türkmenbaşy aýynyň 1-den ulanyşa giren milli elipbiýimiz biziň XVI hat-ýazuwymyzdyr. Şeýlelikde, türkmen halky şu güne çenli, bize elýetirli bolan maglumatlara görä, 16 sany elipbiýden peýdalanypdyrlar.
| |||