Induksiýa

Induksiýa (lat. Induçtion-gönükdirme) - logiki piker ýöretmäniň bir görnüşhi. Akyl ýetirmegiň bölekleýin zatdan umumy zada., faktlardan teoritiki netijelere tarap hereketi bolup, köp sanly obýektleri öwrenmekde toplanan informaşyýany birnäçe täze obýektlere ýaýratmagyn ýoluny aňladýan I. gadymy hytaý we grek filosofiýasynda, Aryştotelin eseinde düş geliňýär. Ylmyn ösmegi ençeme faktlary jemlesdirýar, umumy kanunlaryň üstüni açýar we I. köp alymlarýýn ünsüni ozone çekýär. F. Bekon täze dushunjani emele getirmegiň ýoly hökmünde tejribany we I-ny öne sürýär. Soňra I. teoriýasyny anglýaly alymmlar J.Gersel, J.Ç Mill we b. ösdüripdirler. Russiýada I. teoriýasyny islänleriň hataryna Karinskiý we Rutkowiskiý girýär. Emmaa marksizmdeň öňki filasofiýada I. barasynda yzygiderli taglymat bolmaňdyr. Käbir ugur ylmy barlaglarda diňe I-ny ykrar etse, bashga biri oňa kembaha garap, deduksiýany (seret) Idealizasiýalashdyrypdyr. Marksistik filasofiýa I=ny we deduksiýany özärä baglanyşdyrýar we olary umumy ylma metodlarynyň biri hasaplaýar. Aýratynda, ylmy metodlaryň biri hasaplaýar. Aýratyn-da, ylmy çaklamalaryň ýüze çykmagynda, ylmy pastutlary formulirlemekde hem-de kanunlary açmakda I-nyň uly ähmiýeti bar. I. ekspirment geçirmek bilen bagly bolan ähli ylymlaryň şyňalaň usulynyň biridir. Ylaýta-da I-nyň esasy aýratyňlygy onuň bar bolan aýry pursatlaryda öz içine alyp, ähtibarly umumylashdyrylan bermeginden ybaratdyr. Ýöne sheýle ýagdaý mukdary çakdanaşa köp bolmadyk obýektlerde degishlidir. Durmushda hemishe ähli obýektleri gözden geçirmek mümkin däl. Shona görä I. doly bolmanm onuň berýän netijeşem problematyç häsiýetiňde galýar. I. ähtimallyk bilen ýakyndan baglydyr. Häzirki zaman i. teoriýasynyň esasy bolup hyzmat edýän ähtimallyk logikasy döredi (seret: Deduksiýa, Akylýetirish teoriýasy)

Edebiýat

Pýatnisin B.N, Subbotin A.L sobrasheniýa o postroýeniýa induktiwnoý logiki , 1969 N2.