Laos
Laos, bir döwlet Aziýa'da. Goňşy döwletler: Taýland, Wýetnam, Kamboja we Hytaý. Häzirki Laos 14-nji asyrdan XVIII asyra çenli Günorta-Gündogar Aziýanyň iň uly patyşalyklarynyň biri hökmünde bar bolan Lan Xang bilen taryhy we medeni aýratynlygyny yzarlaýar. Günorta-Gündogar Aziýada merkezi geografiki ýerleşişi sebäpli bu patyşalyk ýerüsti söwda merkezine öwrüldi we ykdysady we medeni taýdan baý boldy. Birnäçe wagtdan bäri dowam eden içerki dawa-jenjelden soň Lan Xang üç aýry patyşalyga - Luang Phrabang, Wientiane we Çampasak bölünipdi. 1893-nji ýylda bu üç sebit fransuz goraghanasyna girdi we birleşip, häzirki Laos diýlip atlandyrylýan zady emele getirdi. Japaneseapon basybalyjylygyndan soň 1945-nji ýylda gysga wagtyň içinde garaşsyzlyk gazandy, ýöne 1949-njy ýylda özbaşdaklyk gazanança Fransiýa tarapyndan gaýtadan dikeldildi. Laos 1953-nji ýylda Sisawang Wongyň döwründe konstitusion monarhiýa bilen garaşsyz boldy. Garaşsyzlykdan soňky raýat urşy başlandy, onda Sowet Soýuzy tarapyndan goldanýan kommunistleriň garşylygy, soňra ABŞ tarapyndan goldanýan harby reimesimleriň täsiri astyndaky monarhiýa garşy söweş başlandy. 1975-nji ýylda Wýetnam söweşi gutarandan soň, kommunist Pathet Laos[1] häkimiýet başyna geldi we raýat urşuny bes etdi. Laos soňra 1991-nji ýylda dargadylýança Sowet Soýuzynyň harby we ykdysady kömegine garaşlydy[2].
| |||||
 | |||||
| Paýtagt | Wýentýan | ||||
| Prezident | Choummaly Sayasone | ||||
| Dil | Laos dili | ||||
| Gimn | Pheng Xat Lao | ||||
| Yüzölçümü | 236,800 km² | ||||
| Ilat – ilat/km² |
5,924,000 65/km² | ||||
| Pul | Kip (LAK) | ||||
| Wagt | UTC +7 | ||||
| Telefon kod | +856 | ||||
| Internet TLD | .la | ||||
Taryh
düzet
Laos dilinde ýurduň ady Muang Laos (ເມືອງ ລາວ) ýa-da Pathet Laos (ປະ ເທດ is), ikisiniňem manysy “Laos ýurdy” diýmekdir[3].
Laosyň demirgazygyndaky Annamit daglaryndaky Tam Pa Ling gowagyndan gadymy adam kellesi tapyldy; kellesi azyndan 46,000 ýyl, bu günorta-gündogar Aziýada tapylan iň gadymy häzirki zaman galyndylaryna öwrüldi[4]. Laosyň demirgazygyndaky Giçki pleýositene degişli ýerlerde Hoabinhian görnüşlerini öz içine alýan daş eserler tapyldy. Arheologiki subutnamalar beöň 4-nji müňýyllykda ösen agronom jemgyýetiniň bardygyny görkezýär. Jynaza bankalary we beýleki mazarlar bürünçden ýasalan zatlaryň takmynan 1500-nji ýylda dörän we demir gurallary beöň 700-nji ýyldan belli bolan çylşyrymly jemgyýeti görkezýär. Taryhy başlangyç döwür Hytaý we Hindi siwilizasiýalary bilen aragatnaşyk bilen häsiýetlendirilýär. Lingwistik we beýleki taryhy subutnamalara görä, Tai dilli taýpalar 8-10-njy asyryň arasynda Guangxi şäherinden günorta-günbatara Laosyň we Taýlandyň häzirki sebitlerine göçüpdirler.
