|
==Gurluşy==
Kelle beýnisi kelleçanagyň içindäki boşlukda ýerleşýär. Ol, esasan, üç bölümden, ýagny sütünden, beýnijikden we öňdäki beýniniň uly ýarym şaryndan durýar.<br><br>
Kelle beýnisi kelleçanagynyň içindäki boşlukda ýerleşýär. Ol, esasan, üç bölümden, ýagny sütünden, beýnijikden we öndäki beýniniň uly ýarym şaryndan durýar(122-nji surat). '''Sütün bölümi.''' Kelle beýnisiniň sütün bölümi süýri beýniden, köprüden, ortaky we aralyk beýnilerden durýar. Süýri beýni oňurga ýiliginiň göni dowamydyr. OnunOnuň görgörnüşi nüşi[[Oňurga onurgaýiligi|oňurga ýiligine]] meňzeşdir. Onuň önkiöňki we yzky üstlerinde edil oňurga ýiligininkiýiliginiňki ýaly oñatoňat bildirýän dik joýajygy bar. Süýri beýnininbeýniniň kese -kesiginde ak we çal maddalar görünýärler. Aşaky böleginde çal madda kebelek şekilli görnüşde bolýar. Yokarky böleginde bolsa, ol ak maddanyň içinde yerleşyärýerleşýär we aýry-aýry toplumlary - ýadrolary emele getirýär. Süýri beýni ýaşaýyş üçin birnäçe möhüm işleri ýerine ýetirýär. Onda dem alysalyş we ýürek-damar ulgamynyň merkezleri ýerleşýärler. Ondan başga-da süýri beýnide sormaklygyň, ýuwutmaklygyň, çeýnemekligiň nerw merkezleri, şeýle hem dilindiliň we galkan görnüşli mäziň işlerini sazlaşdyrýan nerw merkezleri bar. Birnäçe goranyş refleksleri - üsgürme, asgyrma, gaýtarma hadysalary hem süýri beýni bilen baglanyşyklydyr. Süýri beýniden ýokarda, ondan aýdyň kese joyajyk bilen bölünen köpri ýerleşendir. Köpriniň esasy bölegini keseligine ýerleşen nerw süýümlerinden emele gelen ak madda düzýär. Çal madda aýry-aýry ýadrolar görnüşinde ak maddanyň galyňlygynda ýerleşýär. Ol ýadrolar nerw öyjüklerininöyjükleriniň (neýronlaryň) bedenlerinde emele gelendirler, olardan ösüntgiler aýrylyp gaýdýarlar. KöpriniňKöprüniň üstünden öndäkiöňdäki we ortaky beýnini süýri beýni we onurga[[Oňurga ýiligi|oňurga ýiligi] bilen baglanyşdyrýan nerw ýollary geçyärlergeçýärler. Yüz we eşidiş nerwleri hem köprüden aýrylyp gaýdýarlar. Eşidiş nerwleri eşidiş reseptorlaryndan gelýän habarlardan başga-da de- ňagramlylygydeňagramlylygy saklayansaklaýan synalardan gelýän habarlary hem beýnä geçiryärlergeçirýärler. Köprüden sonsoň ortaky beýni gelýär. Ortaky beýniniň içinde çal maddanyň uly bolmadyk toplumlary ýerleşýär. Köprüden we süýri beýniden öndäkiöňdäki beýnä geçýän, ol ýerdenhemýerden hem yzyna barýan köp sanly nerw baglanyşyklary ortaky beýniniň üstünden geçýär. Bu ýerde birnäçe möhüm duýujy, şol sanda görüş hem-de eşidiş we hereketlendiriji merkezler ýerleşendir. Mundan başga-da ortaky beýniden myşsalara üznüksiz oýanyş geçirilip durulýar. Netijede, beden özüniň belli bir görnüşini saklap durýar, myşsalar bolsa kadaly dartgynlygynda galýar. VAralykAralyk beýni sütüninsütüniň in yokarsyndaýokarsynda ýerleşýär. OnunOnuň aşaky ýüzünde gipofiz (beýniniň aşagyndaky ösüntgi) ýerleşyärýerleşýär.VAralyk Aralyk beýnide içki synalaryň işini dolandyrýan merkezler, şeýle hem bedeniň gyzgynlygyny sazlaşdyrýan, teşneliginteşneligiň, açlygyň we doklugyň duýgularyny berýän mermerkezler kezler ýerleşyärlerýerleşýärler. SütüninSütüniň içinden käbir ýerlerinde giñelýängiňelýän akaba geçyärgeçýär. Ol oñurgaoňurga ýilik akabasynyň dowamydyr. SütüninSütüniň üstüniň köp bölegi ak madda bilen örtülendir. SütüninSütüniň içinde yerleşenýerleşen nerw öyjükleriöýjükleri, bedenlerinde bolsa aýry-aýry ýadrolar görnüşinde çal madda emele gelendir. Beýnijigiň gurluşy we işi. Beýnijik süýri beýniniň üstünde, ýarym şarlaryn yzynda we aşagynda ýerleşendir. Adamyň beýnijiginiň agramy 150 g töweregidir. Onur ga ýiliginden we kelle beýnisiniň sütün böleginden tapa wutlylykda, beýnijigiň üsti çal maddanyň ýukajyk gatlagy bilen örtülendir. Bu onuň gabygydyr. Nerw öýjüklerinin ösüntgilerinden emele gelen ak madda beýnijigiň içki gatlagynda ýerleşendir. Bu ösüntgiler beýnijigi merkezi nerw ulgamynyň beýleki bölümleri bilen baglanyşdyrýar. Beýnijik bedenin çylşyrymly hereketlerini sazlaşdyr- makda, şeýle hem bedenin deňagramlylygyny saklamakda uly ähmiýete eýedir. VAdamda beýnijigiň işinin näsazlygy kadaly hereketi bozýar, ujaklaryň aýry-aýry myssa toparlarynyň arasyndaky myşsa dartgynlyklary kadasyzlandyrýar. Şeýlelikde, edilýän hereket tagaşyksyz we näsaz bolýar. Adam derrew yadayar, aýaklarynyň arasyny ginden açypýöreýär, üznüksiz yranýar, büdreyär we ýykylýar. Beýnijigiň şular yaly bozulmalary birnäçe wagtdan son doly bolmadyk ýagdaýda dikelýär. Bu bolsa hereketiň sazlaşdyrylmagyna kelle beýnisinin gabygynyň hem gatnaşýandygyny görkezýär.<br><br>
'''Beýnijigiň gurluşy we işi.'''<br> Beýnijik süýri beýniniň üstünde, ýarym şarlaryň yzynda we aşagynda ýerleşendir. Adamyň beýnijiginiň agramy 150 gr. töweregidir. Oňurga ýiliginden we kelle beýnisiniň sütün böleginden tapawutlylykda, beýnijigiň üsti çal maddanyň ýukajyk gatlagy bilen örtülendir. Bu onuň gabygydyr. Nerw öýjükleriniň ösüntgilerinden emele gelen ak madda beýnijigiň içki gatlagynda ýerleşendir. Bu ösüntgiler beýnijigi merkezi nerw ulgamynyň beýleki bölümleri bilen baglanyşdyrýar. Beýnijik bedeniň çylşyrymly hereketlerini sazlaşdyrmakda, şeýle hem bedeniň deňagramlylygyny saklamakda uly ähmiýete eýedir. Adamda beýnijigiň işiniň näsazlygy kadaly hereketi bozýar, ujaklaryň aýry-aýry myşsa toparlarynyň arasyndaky myşsa dartgynlyklary kadasyzlandyrýar. Şeýlelikde, edilýän hereket tagaşyksyz we näsaz bolýar. Adam derrew ýadaýar, aýaklarynyň arasyny giňden açyp ýöreýär, üznüksiz yranýar, büdreýär we ýykylýar. Beýnijigiň şular yaly bozulmalary birnäçe wagtdan soň doly bolmadyk ýagdaýda dikelýär. Bu bolsa hereketiň sazlaşdyrylmagyna kelle beýnisiniň gabygynyň hem gatnaşýandygyny görkezýär.
|
