Filistin Döwleti

^{[takyklamasyz]}
Baýdak[d]	Tugra[d]
Ýurt	Filistin Döwleti
Paýtagt	Iýerusalim и Ramallah[d]
Gimn	Fida'i[d]
Koordinatlar	32°00′00″ dg. g. 35°15′00″ gd. u. / 32.00000° dg. g. 35.25000° gd. u. (G) (O) (Я)Koordinatlar: 32°00′00″ dg. g. 35°15′00″ gd. u. / 32.00000° dg. g. 35.25000° gd. u. (G) (O) (Я)
Häkim	Mohammad Shtayyeh[d]
Düýbi tutuldy	1989 mart 11
Meýdan	6020 km²
Resmi dil	Arap dili
Ilat	5 227 193
Sagat guşaklygy	UTC+02:00[d], UTC+03:00[d] и Asia/Jerusalem[d]
Resmi saýt	president.ps

Filistin ýa-da Palestina resmi taýdan Filistin/Palestina döwleti ( دولة فلسطين ) de-fakto döwleti Eastakyn Gündogarda we Günbatar Aziýada, Ortaýer deňziniň kenaryndaky taryhy Kengan sebitinde, Günbatar Şeriýada ( Ysraýyl - Iordaniýa serhedi) we Gaza zolagynda ( Ysraýyl - Müsür serhedinde) höküm sürdi.^[5]^[6] Döwletiň paýtagty Iýerusalim de jure diýlip kesgitlense-de, merkezi Ysraýylyň basyp almagy sebäpli Ramallahda, Iordan derýasynyň günbatar kenarynda ýerleşýär.^[7] Palestina sebitleri 1948-nji ýyla çenli Müsür we Iordaniýa, 1967-nji ýylda alty günlük söweşden soň Ysraýyl basyp aldy.^[8] ^[9] 2020-nji ýylyň Baýdak aýyna çenli 5 051 493 ilaty bilen dünýäde iň köp ilatly 121-nji döwlet boldy. ^[10]

II. jahan urşy Şondan soň bu sebit Iňlis mandatyndan Birleşen Milletler Guramasyna (BMG) geçirildi we BMG tarapyndan ýewreý, arap we halkara Iýerusalim sebitleri döredildi. Bu bölünişik ýewreýler tarapyndan kabul edilse-de, sebitdäki arap döwletleri tarapyndan kabul edilmedi we Ysraýyl döwletiniň döredilmegi bilen ilkinji arap-Ysraýyl söweşi 1948-nji ýylda başlandy. Beýleki tarapdan, 1948-nji ýylyň 22-nji sentýabrynda Gazada Müsür tarapynda Palestina hökümeti döredildi. Iordaniýadan başga Arap Bileleşiginiň agzalary tarapyndan ykrar edildi. Hökümet Palestinanyň hemmesini (Ysraýyl, Iordan derýasynyň günbatar kenary, Gaza we Iýerusalimdäki Iýerusalim sebitleri) dolandyrjakdygyny öňe sürse-de, aslynda diňe Gazany dolandyrýardy. Alty gün dowam eden söweşiň netijesinde Ysraýyl Gazany we Sinaý ýarym adasyny Müsürden, Iordan derýasynyň günbatar kenaryny we Siriýadan Golan belentligini aldy.

Al Algerirdäki Palestina azat ediş guramasynyň (PLO) başlygy erasser Arafat Palestina döwletiniň döredilendigini 1988-nji ýylyň 15-nji noýabrynda yglan etdi. 1993-nji ýylda Oslo şertnamasyna gol çekilenden bir ýyl soň, Günbatar Şeriýada we Gaza zolagynda A we B sebitlerini dolandyrmak üçin Palestina Milli Dolandyryşy döredildi. Ysraýylyň Gazadan çykarylmagyndan iki ýyl soň, Gaza 2007-nji ýylda Hamas tarapyndan dolandyrylar.

Palestina döwleti, BMG-nyň 138 agzasy tarapyndan ykrar edildi we 2012-nji ýyldan bäri Birleşen Milletler Guramasynda synçy däl döwlet statusyna eýe.^[11] ^[12]^[13] Palestina; Arap Bileleşiginiň, Yslam Hyzmatdaşlyk Guramasynyň, G77, Halkara Olimpiýa Komitetiniň we beýleki halkara guramalarynyň agzasy.

Etimologiýa

Palestina mandatyndan bäri " Palestina " adalgasy Ysraýyl döwletini, Günbatar Şeriýany we Gaza zolagyny öz içine alýan geografiki sebit bilen baglanyşykly. "Palestina" adalgasynyň ýa-da Ortaýer deňziniň günorta-gündogar burçundaky sebite, şeýle hem Siriýa bilen umumy ulanylyşy, gadymy Gresiýa we Gerodotyň miladydan öňki V asyrda ilkinji taryh taryhyndan bäri ýüze çykýar . Finikiýalylaryň Taryhdaky beýleki deňiz halklary bilen gatnaşygy bolan "Siriýanyň Palestina diýlip atlandyrylýan ýeri". ^[14] "Palestina" adalgasy, başga düşündirişler bar bolsa-da, gadymy grekler tarapyndan palestinalylaryň basyp alan ýerleri üçin döredilen adalga hasaplanýar. ^[15]

Terminologiýa

" Palestina " ýa-da "Palestina döwleti" "basyp alnan Palestina territoriýasy" üçin ulanylýar. Hususan-da, "basyp alnan Palestina territoriýasy" adalgasy, 1967-nji ýyldan bäri Ysraýyl tarapyndan basyp alnan Palestina sebitleriniň geografiki sebitini aňladýar. Islendik ýagdaýda, ýer ýa-da territoriýa salgylanmalar Palestina döwleti tarapyndan talap edilýän çäklere degişlidir.

Taryh

Aliairde 1988-nji ýylyň 15-nji noýabrynda garaşsyzlyk yglan edildi. ^[16] Hytaý, Russiýa, Hindistan we Türkiýe ýaly ýüzden gowrak ýurt tarapyndan resmi taýdan ykrar edildi. Garaşsyzlyk yglan edilende, Palestina azat ediş guramasy Palestina sebitlerine gözegçilik edip bilmedi. Häzirki wagtda diňe Günbatar Şeriýa we Gaza zolagy Palestina gözegçiliginde we bu ýerleri Ysraýyl goşuny eýeleýär. Palestina we Ysraýyl hökümetleriniň arasynda parahatçylyk gepleşikleri dowam edýär, ýöne gepleşiklerden oňyn netije alynmady.

Birleşen Milletler Guramasy 2012-nji ýylyň 29-njy noýabrynda Palestinanyň BMG-daky 'synçy guramasy' derejesini 'agza bolmadyk synçy döwleti' derejesine çykardy. ^[17] BMG Baş Assambleýasynda geçirilen ses berişlikde 138 ýurt Palestiniň islegi üçin "hawa", 9 ýurt "ýok" ses berdi, 41 ýurt saklandy. Şwesiýanyň mejlisi 2014-nji ýylyň 30-njy oktýabrynda Palestina döwletini resmi taýdan ykrar etdi. Bu karar Europeanewropa Bileleşigine agza döwlet tarapyndan kabul edilen ilkinji karar boldy. 2015-nji ýylyň sentýabr aýynda Birleşen Milletler Guramasynyň (BMG) Baş Assambleýasynda ilkinji gezek Palestina baýdagy galdyryldy. BMG-nyň Nýu-Yorkorkdaky Baş Assambleýasynda aýyň başynda geçirilen ses berişlikde Palestina baýdagynyň, kanun taslamasyna laýyklykda Watikanyň baýdagy bilen birlikde beýleki ýurtlaryň baýdaklarynyň arasynda wekilçilik ediljekdigi karar edildi. agza döwletleriň köpüsiniň “hawa” sesi bilen kabul edildi.

Geografiýa

Palestina döwleti tarapyndan talap edilýän ýerler Lewantda ýerleşýär. Gaza zolagy günbatarda Ortaýer deňzi, günortada Müsür, demirgazykda we gündogarda Ysraýyl bilen serhetleşýär. Iordan derýasynyň günbatar kenary, gündogarda; Ysraýyl bilen demirgazykda, günortada we günbatarda serhetleşýär. Şeýlelik bilen, Palestina döwleti tarapyndan talap edilýän territoriýany emele getirýän iki kemeriň biri-biri bilen geografiki çäkleri ýok we Ysraýyl tarapyndan bölünýär. Bu ýerler gury ýer meýdany boýunça dünýäde 163-nji orunda durýar.

Palestinde käbir ekologiýa problemalary bar. Bular; Gaza zolagynyň öňünde durýan meseleleriň arasynda çölleşmek, süýji suwuň duzlanmagy, lagym suwlaryny arassalamak, suw bilen baglanyşykly keseller, topragyň zaýalanmagy, ýerasty suw baýlyklarynyň tükenmegi we hapalanmagy bar. Şol meseleleriň köpüsi Günbatar Şeriýada ulanylýar. Süýji suw has köp bolsa-da, dowam edýän gapma -garşylyklar sebäpli giriş çäklendirilýär.

Howa

Palestindäki temperatura dürli-dürli bolýar. Iordan derýasynyň günbatar kenaryndaky howa esasan Ortaýer deňzidir, günbatarda daglyk ýerleriň kenar ýakasyndan birneme salkyn. Gündogarda Iordan derýasynyň günbatar kenary, gury we yssy howa bilen häsiýetlendirilýän Öli deňziň günbatar kenar ýakasyny öz içine alýan birnäçe udeahuda çölüni öz içine alýar. Gazada gyşlarda ýumşak we gurak, tomusda yssy we ýarym gurak howa bar. Bahar; Mart-aprel aýlarynda bolup geçýär we iň yssy aýlar iýul we awgust aýlarydyr. Ortaça iň ýokary temperatura 33 °C (91 °F) . Januaryanwar aýy iň sowuk aý we temperatura adatça 7 °C (45 °F) bolýar . Rainagyş az we adatça noýabr bilen mart aralygynda bolýar. Ualyllyk ýagyş derejesi takmynan 457 inches (11,608 mm) .

Hökümet we syýasat

Palestina döwleti, Palestina azat ediş guramasy (PLO) bilen baglanyşykly aşakdaky guramalardan ybarat:

Palestinanyň prezidentligi - Palestina Merkezi Geňeşi tarapyndan bellendi.
Palestina Milli Geňeşi - Palestina döwletini döreden kanun çykaryjy edara
Palestina azat ediş guramasynyň ýerine ýetiriji komiteti - sürgündäki hökümetiň wezipelerini ýerine ýetirmek, giň daşary gatnaşyklar ulgamyny döretmek

Palestina Milli Dolandyryşynyň prezidenti, Palestina Kanunçylyk Geňeşi (Palestina) we Palestina Milli Dolandyryş Ministrler Kabineti Palestina Milli Dolandyryşy bilen baglanyşykly. Mundan başga-da, Palestiniň esaslandyryjy resminamasy Palestinanyň garaşsyzlyk jarnamasydyr.