Afrika
Bu makalada hiç bir maglumat hakynda salgylanma ýok. |
Afrika — Ortaýer deňziniň we Gyzyl deňziň günortasynda, Atlantik okeanyň gündogarynda we Hindi okeanynyň günbatarynda ýerleşýän bir kontinent. Ol ululygy boýunça Ýewraziýadan soň ikinji kontinentdir. Şeýle hem oňa Afrikadan we ýanaşyk adalardan ybarat bolan dünýä bölegi diýlip at berilýär. Afrikanyň meýdany 30 065 000 km² ýa-da gury ýer meýdanynyň 20,3 %-inden ybaratdyr, adalary bilen bolsa — 30,2 million km² çemesi bolup, şeýlelikde Ýer ýüzüniň umumy meýdanynyň 6 %-ini we gury ýeriň 20,4 %-ini tutýar. Afrikanyň territoriýasynda 55 sany döwlet, 4 sany ykrar edilmedik döwlet we 5 sany garaşsyz territoriýa (ada) ýerleşýär. Afrika ilatynyň sany sany boýunça dünýä ilatynyň 10/1 bölegini tutýar. Territoriýasy 30,3 mln km2. Gury ýeriň 5/1% tutýar. Afrika Ýewropadan 14 km Gibraltar bogazy arkaly bölünýär. 1859-60 ýyllarda Suls kanaly gurulmazdan öň Aziýa bilen gury ýer arkaly birleşýärdi. Afrikanyň çägi Tunisden GAR-a çenli 8000 km, Senegoldan Somala çenli 7,5 müň km uzalyp gidýär. Afrikanyň esasy çägi ekwatorial giňişlikde ýerleşip, gün şöhlesiniň iň köp düşýän yssy klimatly ýeridir. Çäginiň birnäçe bölegi ekwatordan uzakda ýerleşip, gurak klimatly ýerdir. Onuň demirgazygynda 8 mln km2 çägi tutýan Sahara çöli ýerleşýär. Afrikanyň çäginiň 5/1 böegi daglyk ýerdir. Afrika şertli günbatar, gündogar, günorta, demirgazyk, merkezi we ekwatorial diýip bölünýär. Madakaskar adasy aýry aýdylýar. Afrikanyň ilaty soňky wagt çalt köpelip başlady. Öň haýal ösýärdi. Meselem: b.e.sepgidinde Afrikanyň ilaty bary-ýogy 16 mln adamdy.
Ady | Baýdak | Рaýtagt | Meydan | Dil | Ilaty | Pul | Karta |
---|---|---|---|---|---|---|---|
1. Alžir | Aljir | 2,381,740 | Arap dili | 33,769,669 | Aljir Dinary | ||
2. Angola | Luanda | 1,246,700 | Portugal dili | 15,941,000 | Kuanza | ||
3. Günbatar Sahara | Layun | 266,000 | Arap dili Ispan dili |
382,617 | Marokko Dirhemi | ||
4. Benin | Porto Novo | 112,622 | Fransuz dili | 8,439,000 | CFA Franky | ||
5. Botswana | Gaborone | 581,726 | Iňlis dili Setswana dili |
1,639,833 | Pula | ||
6. Burkina Faso | Ouagadougou | 274,000 | Fransuz dili | 13,228,000 | CFA Franky | ||
7. Burundi | Bujumbura | 27,830 | Fransuz dili Kirundi dili Swahili dili |
6.054.714 | Burundi Franky | ||
8. Seuta | Seuta | 28 | Ispan dili | 78,320 | Ewro | ||
9. Jibuti | Jibuti | 23,200 | Arab dili Fransuz dili |
496,374 | Frank | ||
10. Çad | N'Djamena | 1,284,000 | Fransuz dili Arap dili |
10,780,600 | CFA Franky | ||
11. Müsür | Kaýyr | 1,001,449 | Arap dili | 76,000,000 | Egipet Poundy | ||
12. Ekwatorial Gwineya | Malabo | 28,051 | Fransuz dili Ispan dili Portugal dili |
504,000 | CFA Franky | ||
13. Eritreýa | Asmara | 117,600 | Arab dili Tigrinya dili |
4,401,000 | Nakfa | ||
14. Eswatini | Mbabane Lobamba |
17,363 | Siswati dili Iňlis dili |
1,141,000 | Lilangeni | ||
15. Efiopiýa | Addis Ababa | 1,104,300 | Amhar dili | 84,500,000 | Birr | ||
16. Kot-d’Iwuar | Abidjan Yamoussoukro |
322,460 | Fransuz dili | 17,654,843 | CFA Franky | ||
17. Gabon | Libreville | 267,668 | Fransuz dili | 1,384,000 | CFA Franky | ||
18. Gambiýa | Banjul | 10,380 | Iňlis dili | 1,700,000 | Dalasi | ||
19. Gana | Accra | 238,535 | Iňlis dili | 23,000,000 | Gana jedi | ||
20. Gwineýa | Conakry | 245,857 | Fransuz dili | 10,211,437 | Gvineya Franky | ||
21. Gwineýa Bissau | Bissau | 36,544 | Portugal dili | 1,586,000 | CFA Franky | ||
22. Lesoto | Maseru | 30,355 | Iňlis dili | 1,795,000 | Loti | ||
23. Liberiýa | Monrovia | 111,369 | Iňlis dili | 3,489,072 | Liberiya Dollary | ||
24. Liwiýa | Tripoli | 1,759,540 | Arap dili | 6,173,579 | Libya Dinary | ||
25. Kabo Verde | Praia | 4,033 | Kabo Verde kreoly Portugal dili |
420,979 | Kabo Verde escudo | ||
26. Kamerun | Yaoundé | 475,442 | Fransuz dili Iňlis dili |
17,795,000 | CFA Franky | ||
27. Kanariýa adalary | Las Palmas de Gran Canaria Santa Cruz de Tenerife |
7,447 | Ispan dili | 1,995,833 | Euro | ||
28. Keniýa | Nairobi | 582,647 | Swahili dili Iňlis dili |
37,953,840 | Keniya şilini | ||
29. Komorlar | Moroni | 2,235 | Arap dili Fransuz dili |
798,000 | Komor Franky | ||
30. Kongo Respublikasy | Brazzaville | 342,000 | Hausa dili Fransuz dili |
3,999,000 | CFA Franky | ||
31. Kongo Demokratik Respublikasy | Kinşasa | 2,344,858 | Fransuz dili | 63,655,000 | Kongo Franky | ||
32. Madagaskar | Antananarivo | 587,041 | Malagasi dili Ispan dili Fransuz dili |
20,042,551 | Madagaskar Ariarisi | ||
33. Madeira adalary | Funçal | 828 | Portugal dili | 245,806 | Ewro | ||
34. Malawi | Lilongwe | 118,484 | Chiçewa dili Iňlis dili |
12,884,000 | Kwaça | ||
35. Mali | Bamako | 1,240,192 | Fransuz dili | 11,995,402 | Frank | ||
36. Marokko | Rabat | 446,550 | Arap dili | 33,757,175 | Marokko Dirhemi | ||
37. Mawrikiý | Port Louis | 2,040 | Marathi Iňlis dili Fransuz dili |
1,264,866 | Mavrikiý Rupiýasy | ||
39. Mawritaniýa | Nouakchott | 1,030,700 | Arap dili Fransuz dili |
3,069,000 | Ougiýa | ||
39. Maýotte | Mamoudzou | 374 | Fransuz dili | 186,452 | Ýewro | ||
40. Melilýa | Melilýa | 20 | Ispan dili | 66,000 | Ewro | ||
41. Merkezi Afrika Respublikasy | Bangui | 622,984 | Sango dili Fransuz dili |
4,216,666 | CFA Franky | ||
42. Mozambik | Maputo | 801,590 | Portugal dili |
21,397,000 | Mozambik Metikali | ||
43. Namibiýa | Windhoek | 825,418 | Portugal dili | 2,088,669 | Namibiýa dollary | ||
44. Niger | Niamey | 1,267,000 | Hausa dili Fransuz dili |
13,272,679 | CFA Franky | ||
45. Nigeriýa | Abuja | 923,768 | Hausa dili Iňlis dili |
148,000,000 | CFA Franky | ||
46. Réunion | Sent-Denis | 2,512 | Fransuz dili | 802,000 | Ýewro | ||
47. Ruanda | Kigali | 26,798 | Kinyarwanda dili Fransuz dili |
10,186,063 | Ruanda Franky | ||
48. Sent Helena | Jamestown | 410 | Iňlis dili | 4,255 | Sent Helena Paundu | ||
49. San Tome we Prinsipi | San Tome | 964 | Portugal dili | 157,000 | Dobra | ||
50. Senegal | Dakar | 196,723 | Fransuz dili | 12,853,259 | CFA Franky | ||
51. Seýşeller | Victoria | 451 | Seýşeller kreolü Iňlis dili Fransuz dili |
80,654 | Seýşeller Rupiýasy | ||
52. Sýerra Leone | Freetown | 71,740 | Iňlis dili | 6,294,774 | Leone | ||
53. Somali | Mogadişu | 637,657 | Somali dili Arap dili |
9,558,666 | Somali şilini | ||
54. Somalilend | Hargeisa | 137,600 | Somali dili Arap dili |
3,500,000 | Somali şilini | ||
55. Sudan | Hartum | 2,505,813 | Arap dili Iňlis dili |
39,154,490 | Sudan Paundy | ||
56. Tanzaniýa | Dar es Salam Dodoma |
945,087 | Swahili dili Iňlis dili |
37,849,133 | Tanzaniýa şilingi | ||
57. Togo | Lomé | 56,785 | Fransuz dili | 6,100,000 | CFA Franky | ||
58. Tunis | Tunis | 163,610 | Arap dili | 10,327,800 | Tunis Dinary | ||
59. Uganda | Kampala | 236,040 | Swahili dili Iňlis dili |
27,616,000 | Uganda Şilingy | ||
60. Günorta Afrika Respublikasy | Pretoria Cape Town Bloemfontein |
1,221,037 | Zulu dili Hosa dili Venda dili Tswana dili Tsonga dili Demirgazyk Sotho dili Günorta Sotho dili Demirgazyk Ndebele dili Iňlis dili Afrikaans dili |
47,432,000 | Rand | ||
61. Günorta Sudan | Juba | 372,410 | Iňlis dili | 8,260,490 | Pound | ||
62. Zambiýa | Lusaka | 752,614 | Iňlis dili | 11,862,740 | Zambian Kwaça | ||
63. Zimbabwe | Harare | 390,757 | Iňlis dili | 13,349,000 | Zimbabwe Dollary |
Bu geografiýa makala ownuk makaladyr. Ony üýtgetmek hem-de ösdürmek arkaly Wikipediýa kömek edip bilersiňiz. |