Wikipediýa

Timur

Timur (Çagataýça: Temür 'Demir'; 9-njy aprel 1336 - 17–19 Fewral 1405), soňra Timūr Gurkānī (Çagataýça: Temür Küregen ), häzirki Owganystanda, Eýranda we Merkezi Aziýada we töwereginde Timurid imperiýasyny esaslandyran, Timur dinastiýasynyň ilkinji hökümdary bolan türk-mongol basyp alyjydy. Eňilmedik serkerde, taryhdaky iň uly harby ýolbaşçylaryň we taktikleriň biri, şeýle hem iň rehimsiz biri hasaplanýar. Timur, Ibn Haldun, Hafez we Hafiz-i Abru ýaly intellektuallar bilen aragatnaşyk saklanda, sungatyň we binagärligiň uly howandary hasaplanýar we onuň hökümdarlygy Timuridiň Galkynyş zamanasyny tanatdy.

Timur
Timur 1393-nji ýylda Bagdady basyp almakda goşunlaryna ýolbaşçylyk edýär. 1424–28-nji ýyllarda agtygy Ybraýym Soltan tarapyndan tabşyrylan Zafarnama -da häzirki zaman portreti. 1435-36-njy ýyllarda çap edildi.
Hökümdarlygy9 Aprel 1370
14 Fewral 1405
Tagta çykmagy9 Aprel 1370, Balh[2]
Doly adyShuja-ud-din Timur[3]
BuriedGur-e-Amir, Samarkand, Özbegistan
MirasdüşeriHalil Sultan
Consort toChulpan Mulk Agha
  • Aljaz Turkhan Agha
  • Tukal Khanum
  • Dil Shad Agha
  • Touman Agha
OffspringUmar Shaikh Mirza I
  • Jahangir Mirza I
  • Miran Shah
  • Shah Rukh
    • DinastiýaTimurid
    KakasyAmir Taraghai
    MotherTekina Hatun
    Dini ynanjyYslam

    1336-njy ýylyň 9-njy aprelinde Transoxiana (häzirki Özbegistanda ) Barlas konfederasiýasynda dünýä inen Timur, 1370-nji ýyla çenli günbatar Çagatai hanlygynyň gözegçiligini ele aldy. Şol bazadan başlap, Günbatar, Günorta we Merkezi Aziýa, Kawkaz we Günorta Russiýa boýunça harby kampaniýalara ýolbaşçylyk edip, Altyn Orda hanlaryny, Müsüriň we Siriýanyň Mamluklaryny, dörän Osman imperiýasyny we merhumlary ýeňdi. Hindistanyň Deli soltanlygy we musulman dünýäsinde iň güýçli hökümdar hökmünde ýüze çykýar. Bu ýeňişlerden, ol ölenden gysga wagtyň içinde bölünen Timurid imperiýasyny esaslandyrdy.

    Timur asewraziýa sährasynyň beýik çarwa basybalyjylarynyň iň soňkusydy we imperiýasy XVI-XVII asyrlarda has gurluşly we dowamly yslam ýarag imperiýalarynyň ösmegine esas döretdi. [4] [5] käbir ýazyjylar ejesiniň hanyň neslinden bolmagynyň mümkindigini öňe sürýärler. Çingiz hanyň ömründe basyp alan mirasyny aç-açan ulanmaga çalyşdy. [6] Timur Mongol imperiýasynyň gaýtadan dikeldilmegini göz öňüne getirdi we Jerar Çaliandyň pikiriçe, özüni Çingiz hanyň mirasdüşeri hökmünde gördi. [7]

    Beatrik Forbes Manzyň pikiriçe, "resmi hatynda Temur özüni Çinggisidiň hukuklaryny dikeldiji hökmünde görkezmek üçin bütin ömrüni dowam etdirdi. Ol Eýran, Mamluk we Osmanly kampaniýalaryny mongollaryň basyp alan ýerlerine kanuny mongol gözegçiliginiň gaýtadan girizilmegi hökmünde delillendirdi. " Basyp alyşlaryny kanunlaşdyrmak üçin Timur yslam nyşanlaryna we diline bil baglap, özüni "Yslamyň gylyjy" diýip atlandyrdy. Ol bilim we dini guramalaryň howandarydy. Ol ömründe Borjigin liderleriniň hemmesini diýen ýaly Yslamy kabul etdi. Timur Smyrnanyň gabawynda hristian rysarlary hassahanasyny aýgytly ýeňip, özüni gazly diýip atlandyrdy. Patyşalygynyň ahyrynda Timur Çagataý hanlygynyň, Ilhanatyň we Altyn Ordanyň galyndylarynyň hemmesine doly gözegçilik edipdir we hatda Hytaýda uanuan dinastiýasyny dikeltmäge synanyşypdyr.

    Timuryň goşunlary öz içine alýan köp milletli bolup, kampaniýalarynyň ep-esli bölegini puja çykaran Aziýada, Afrikada we Ýewropada gorkýardy. [8] Alymlar onuň harby kampaniýalarynyň 17 adamyň ölümine sebäp bolandygyny çaklaýarlar million adam, şol wagt dünýä ilatynyň takmynan 5% -ini düzýärdi. [9] Basyp alan ähli ýerlerinden Hwarazm ekspedisiýalarynda iň köp ejir çekdi, sebäbi oňa garşy birnäçe gezek ýokarlandy. Timuryň kampaniýalary genosid hökmünde häsiýetlendirildi.

    Timur, 1411-nji ýyldan 1449-njy ýyla çenli Merkezi Aziýany dolandyran Timurid soltany, astronom we matematik Ulug begiň atasy we şol wagt höküm süren Mogol imperiýasynyň düýbüni tutan Baburyň atasy (1483-1530). Hindi subkontinentiniň hemmesi diýen ýaly.

    Salgylanmalar düzet

    1. ↑ Şablon:Cite encyclopedia
    2. ↑ Muntakhab-al Lubab, Khafi Khan Nizam-ul-Mulki, Vol I, p. 49. Printed in Lahore, 1985
    3. ↑ W. M. Thackston, A Century of Princes: Sources on Timurid History and Art (1989), p. 239
    4. ↑ John Darwin (historian).  Missing or empty |title= (help)
    5. ↑ John E. Woods (historian).  Missing or empty |title= (help)
    6. ↑ Richard C. Martin, Encyclopedia of Islam and the Muslim World A–L, Macmillan Reference, 2004, ISBN: 978-0028656045ISBN 978-0028656045, p. 134.
    7. ↑ Gérard Chaliand, Nomadic Empires: From Mongolia to the Danube translated by A.M. Berrett, Transaction Publishers, 2004. translated by A.M. Berrett.
    8. ↑ Matthew White: Atrocitology: Humanity's 100 Deadliest Achievements, Canongate Books, 2011, ISBN: 978-0857861252, section "Timur"
    9. ↑ "The Rehabilitation of Tamerlane".
    Çeşmesi: "https://tk.wikipedia.org/w/index.php?title=Timur&oldid=238794"