Yslam
Şablon:Infobox Islam
Yslam dini iň soňky pygamber – hezreti Muhammediň ﷺ üsti bilen ähli adamzada Alla Tagalanyň iberen iň soňky we iň kämil dinidir. Yslamyň gelmegi bilen beýleki dinleriň hökmi tamamlanýar. Yslam dinini kabul eden kişä musulman diýilýär. Yslamyň Allahyň ýanynda iň ygtybarly hem iň soňky dindigini Kurany Kerim şeýle belleýär:
«Bu gün siziň diniňizi siziň üçin kämillige ýetirdim. Size bolan nygmatymy tamamladym we size din hökmünde yslamy saýladym», (Maide, 3).
«Kim yslamdan başga din gözlese, onuň saýlan dini kabul edilmez. Şeýle hem ol ahyretde uly zyýanda galanlardan bolar», (Ali Imran, 85).
«Allahyň ýanynda ýeke-täk din Yslamdyr», (Ali Imran, 19).
- Aslynda ýokarda belleýşimiz ýaly, ähli pygamberleriň teblig eden dini – yslamdyr. Hezreti Muhammed ﷺ bilen yslam iň kämil mazmuna eýe bolýar. Yslam dini beýleki dinlerden tapawutlylykda diňe haýsydyr bir kowma däl-de, tutuş adamzada niýetlenen dindir. Şeýle hem beýleki dinler wagtyň geçmegi bilen ösüşde yza galsa-da, Yslam dini tä kyýamata çenli bolup geçjek ähli ösüşlere jogap berip biljek kämillikdedir.
- Yslam dininiň aýratynlyklary
1. Yslam dini ähli adamzada inderilendir.
- Yslam dininiň ähli adamzada inderilendigi baradaky hakykat Kurany Kerimiň aýatlaryna we hezreti Muhammediň ﷺ sözlerine daýanýar. Kurany Kerimden getirilen ýokarky aýatlara goşmaça berlip, olarda bu hakykat şeýle beýan edilýär:
«Aýt, eý ynsanlar! Şübhesiz, Men Ýeri-gögi ýaradan, özünden başga taňry bolmadyk, dirilik beren we öldüren Allahyň iberen pygamberidirin», (Araf,158).
«Biz seni ähli adamzada buşlukçy we oýaryjy hökmünde iberdik», (Sebe, 28).
- Muhammed ﷺ bolsa öz hadyslarynda bu hakykat barada şeýle diýýär:
«Menden öňki iberilen her pygamber diňe öz kowmuna iberilendir, emma men ähli adamzadyň pygamberidirin», (Buhary).
- Hijretiň altynjy ýylynda Muhammed ﷺ yslama çagyrmak maksady bilen Müsür, Hebeşistan, Eýran, Wizantiýa hökümdarlaryna we töweregindäki beýleki taýpalara iberen hatlarynda «Men ähli adamzada iberilen pygamberdirin» diýmegi yslam dininiň ähli adamzada iberilen dindiginiň aýdyň subutnamasydyr.
- 2. Yslam ýeňillik dinidir
- Yslamda amal edilip bilinmejek kyn borçlar ynsana emr edilmändir. Kurany Kerimde:
«Allah size ýeňillik islär. Sizi kyn ýagdaýa salmak islemez», (Bakara, 185).
«Dinde zorluk ýokdur. Dogry ýol egriden, hak batyldan doly aýyl-saýyl edilendir», (Bakara, 256),
diýilýär.
- Muhammed ﷺ hem bu barada şeýle aýdypdyr:
- «Men älemlere rahmet edilip iberildim, azap, zorluk üçin iberilmedim.»
«Ýeňilleşdiriň, kynlaşdyrmaň. Begendiriň, ýigrendirmäň», (Buhary).
- Muhammed ﷺ dürli wesileler bilen sahabalaryna we ymmatyna yslamyň ýeňillik getirýän dindigini ündäpdir. Ony kynlaşdyrýanlara we tutuş günüň dowamynda ybadat edip, dünýä bilen gatnaşygyny kesenlere duýduryş edipdir.
- Bir gün hezreti Aişe (r.a) bir aýal bilen otyrka, Muhammed ﷺ içerik girýär. Ol aýalyň kimdigini soraýar. Hezreti Aişe (r.a) aýaly tanadandan soň, onuň uzak wagtlap namaz okaýandygyny aýdýar. Muny eşiden Muhammed ﷺ: «Bu häsiýetiňizi goýuň. Güýjüňiziň ýetjegini amal ediň. Alla kasam bolsun, siz irseňiz hem Alla irmez. Allahyň iň gowy görýän ybadaty, az hem bolsa, dowamly, yzygyderli berjaý edilenidir» diýipdir, (Buhary).
- Adamlaryň jemgyýetde tutýan ornuna garamazdan, sowatsyzyndan alymyna, işçisinden hojaýynyna, gullukçysyndan ýolbaşçysyna çenli, her kes yslamyň ähli emrlerini doly berjaý edip biler. Farzlary amal eden, uly günälerden daş duran her kes halas bolar.
- 3. Yslam dini akyla laýykdyr
- Ynsany beýleki barlyklardan tapawutlandyrýan iň esasy aýratynlygy – akyldyr. Ynsan akylyň üsti bilen ýagşyny ýamandan, dogryny egriden saýlap bilýär. Kurany Kerim hem ýetmişden gowrak aýatda akyl we akyl eýesi barada söz açýar. Dinimizde mükellef üçin iň esasy şert hem akylyň bolmagydyr. Akyly bolmadygyň dini hem ýokdur. Akyl ylymyň esasy çeşmesidir. Yslamyň hökümleriniň her biri akyla we logika laýykdyr. Ylym bilen çapraz ýeri hem ýokdur.
- 4. Yslam dini deň hukuklylyk we erkinlik dinidir
- Yslam dini jemgyýetdäki synplary, gatlaklary, deňsizlikleri, adalatsyzlyklary ýatyryp, ynsanyň ýaradylyş taýyndan deň hukukly we erkindigini jar edýän dindir. Yslamda baý-garyp, ak-gara, güýçli-ejiz, arap-ajam, aýal-erkek diýlip, olaryň biri beýlekisinden ýokarda tutulýan däldir. Yslama görä, esasy artykmaçlyk diňe takwalykdadyr, ýagny, imanyň derejesine we Alla bolan muhabbetine we takwalygyna görädir. Yslamda deň hukuklylyk hak-hukugyň we adalatyň üstünde gurlandyr. Herki ynsan haýsy wezipede, haýsy işde bolsa bolsun, haýsy dine uýýandygyna garamazdan, hukugyň öňünde deň jogapkärdir. Mysal üçin, Pygamberimiziň huzuryna ogurlykda tutulan Fatyma atly baý ýewreý aýaly getirýärler. Onuň bagyşlanmagy üçin sahabalardan Usame b. Zeýd araçy bolýar. Pygamberimiz şu mazmunda jogap beripdir: «Eger ogurlyk eden gyzym Fatyma bolan bolsa-da eliniň çapylmagyny emr ederdim. Sizden öňki ymmatlar baýy garypdan, güýçlini garamaýakdan tapawutly tutandygy, baýa, güýçlä gol ýapany üçin ýok bolup gitdi», (Buhary, Muslim). Şular ýaly mysallar yslamyň taryhynda sanardan köpdür.
- Yslam dini ylym öwrenmegi, ryzk üçin işläp gazanmagy ybadat saýypdyr. Pygamberimiz ylym öwrenmegiň aýal-erkege – her bir musulmana farzdygyny belläpdir, (Ibni Mäje).
- 5. Yslam dini dünýä we ahyret dinidir
- Yslam dini dünýä bilen ahyrete deň baha berýär. Birini beýlekiden üstün tutmaýar. Sebäbi bularyň ikisi-de biri-biriniň üstüni dolýandyr. Maddy ösüşi ündeýşi ýaly, ruhy ösüşe hem deň ähmiýet berýär. Mysal üçin, maddy arassaçylygy imanyň ýarysy saýyp, ybadatlaryň esasyna goşýarka, ruhy tämizlik bolan toba we istigfary-da imanyň goraýjysy hökmünde kabul edipdir. Alla Tagala Kurany Keriminde dünýäniň we ahyretiň deň agramlydygyny şeýle beýan edýär:
«Allahyň saňa yhsan eden nygmatlary bilen ebedi ahyret ýurduny gazanjak bol. Dünýäden hem nesibäňi unutma. Allahyň saňa yhsan edişi ýaly, sen hem ynsanlara ýagşylyk et. Ýer ýüzünde bozgaklyk, agzalalyk döretme. Çünki Allah pitneçileri söýmez», (Kasas, 77).
- Şeýle hem, yslam dini halal çäklerde ýaşamak şerti bilen ynsany hiç bir keýpi-sapadan mahrum etmeýär. Onuň halal lezzetlerden çetde galmagyny halamaýar.
- Iman
- Iman – bir zada ynanmak, bir zady tassyklamak, bir kişiniň aýdanlaryny kabul etmek diýmekdir. «Iman» sözi ygtykat bilen manydaş bolup, teslim bolmak – boýun egmek manysyny hem öz içine alýar.
- Dinimizde imanyň 6 şerti bardyr. Ýagny bir adam mukmin hasaplanmasy üçin bu 6 şertiň hemmesine ynanmaly we kalby bilen tassyk etmelidir:
- 1. Alla iman. Allahyň barlygyna we onuň birligine, ýagny ondan başga hudaýyň ýokdygyna ynanmak.
- 2. Perişdelere iman. Ýagny, Allanyň melekleri (perişdeleri) ýaradandygyna we olaryň barldygyna ynanmak.
- 3. Mukaddes Kitaplara iman. Ýagny, Allanyň şu wagta çenli dürli wagtlarda mukaddes kitaplary indirendigine ynanmak.
- 4. Pygamberlere iman. Ýagny, Allanyň pygamberleri iberendigine iman etmek.
- 5. Ahyret gününe iman. Ýagny ölümden soň täzeden direljegimize we eden etmişlerimiz üçin hasap berjegimize, munuň netijesinde-dem ýa Jennete ýa Jäheneme gitjegimize ynanmak.
- 6. Kadara iman. Ýagny haýryň we şeriň Alladan gelýändigine ynanmak.
- Ystylah taýyndan iman – Alla Tagalanyň dinini kalb bilen kabul etmek, ýagny, Resulullahyň bildiren zatlaryny kalb bilen gümansyz tassyk etmekdir. Iman kalb bilen tassyk etmekden ybarat bolsa-da, tassyk edilen zatlary dil bilen ykrar etmek, muňa şaýat bolmak hem hökmandyr. Imanyny kalbynda gizleýän kişi Alla Tagalanyň ýanynda mukmin saýylsa-da, imanyny söz, hereket we amallary bilen subut etmese, ýagdaýy beýleki musulmanlara näbelli bolup galýar we onuň musulmandygyna şaýat bolunmaýar. Şol sebäpli Ählisünnet ymamlary iman üçin kalbyň tassyklamagyny ýeterlik görse-de, Ymam Maturidi dünýewi hökümleriň dil bilen ykrar edilmegini şert hasaplaýar.
- Ymam Şafygy, Ymam Mälik, Ymam Ahmed bin Hanbel]], Ibni Hazm we Ibni Teýmiýe imany şeýle taryplapdyr:
- «Iman – ynanylmagy zerur bolan zatlary kalbda tassyk, dil bilen ykrar we yslamyň esasy rükünlerini amal etmekdir». Bu taýda amalyň hem goşulmagy bilen imanyň mazmuny giňelýär. Ýöne olar munuň bilen kämil imany öňe sürüpdirler. Ýogsa: «Amal etmedik kişi käfirdir» diýen pikiri göz öňünde tutmaýarlar.
- Alla Tagala imany görkezýän birnäçe alamat we şertleri bildiripdir. Bular yslamyň şertleri bolan: kelemeýi şahadat, bäş wagt namaz, zekat, oraza, haj we şuňa meňzeşlerden ybaratdyr. Bu amallar kimde görünse, ol kişiniň mukmindigine şaýat bolunýar. Beýle kişi namazda ymam bolmak, musulman aýala öýlenmek, jynaza namazynyň okalmagy we musulman gonamçylygyna jaýlanmak ýaly dünýewi hökümlerden peýdalanýar. Bu amallar imana güýç berýär. Imanyň kalbdaky nuruny artdyrýar. Ynsany azapdan halas edýär. Allahyň lutuf we yhsanyna ýetirýär. Ymam Eş’arynyň ýene bir düşünjesine görä, «Iman kalbyň tassyklamagy bilen birlikde diliň ykrary we amaldan ybaratdyr».
- Şeýle hem iman – güýç-kuwwatdyr. Ol ynsany hakyky kämillige ýetirýär. Hatda ony äleme soltan we halyf derejesine göterýär. Imanyň berýän giňligi netijesinde ynsanyň akyly, ruhy we kalby sagdyn bolýar. Şonuň üçin, älemde iň belent we iň parlak hakykat imandyr. Imandan soň bolsa, namazdyr. Namazdan hem öňde goýlan imana uly ähmiýet bermelidiris.
- Imanyň görnüşleri
- Imanyň ijmaly we tafsili derejeleri bardyr.
- Ijmaly iman – Alla we Muhammed ﷺ Alla tarapyndan getiren zatlarynyň ählisine şübhesiz ynanmakdyr. Kelimeýi tawhid – «Lä ilähe illAlla(h) Muhämmmedurosululla(h)» ijmaly imany doly düşündirýän bir jümledir. Ýöne ynsan üçin ijmaly iman azdyr. Ijmaly iman muazzam bir köşgüň gapysyndan içerik ätlän ýalydyr. Diňe gapydan ätlemek köşgi tutuşlygyna tanamaga ýeterlik däldir.
- Tafsili iman – bu dini kitaplarymyzda «ämentü» ady bilen meşhurdyr, ýagny, Alla, meleklerine, kitaplaryna, pygamberlerine, ahyret gününe, kaza we kadere, öleniňden soň, haşr gününde gaýtadan dirilmäge, mukafata (sylaga) we jeza ynanmakdyr. Şeýle hem, iman – tutuşlygyna bolşy ýaly aýry-aýrylygyna-da hezreti Muhammediň ﷺ kitap we sünnet arkaly teblig eden anyk, kesgitli habarlaryna, hökümlerine esaslanýandyr. Allahyň we Resulullahyň myradyna, razylygyna daýanýandyr. Başgaça aýdylanda, tafsili iman – imanyň alty şertini esas edinip, diniň farz, wajyp, halal we haram saýylýan zatlary barada ähli buýruklaryny giňişleýin öwrenip ynanmakdyr.
- Imanyň ynsan üçin ähmiýeti
- Iman – ynsanyň ýaradylmagynyň sebäbidir. Ýagny, ynsan Allahy imany bilen tanamak we Oňa ybadat etmek üçin ýaradylypdyr. Ynsan ýaradylyş maksadyna laýyklykda ýaşasa, ahyretde ebedi sagadata ýeter, jennete girer. Tersine ýaşan ýagdaýynda, jähenneme atylar, ebedi şowsuzlyga, betbagtlyga uçrar. Bu nukdaýnazardan iman – ynsan üçin ebedi sagadaty gazanmak wesilesi we jennetiň açarydyr. Jennete imansyz girilmeýär. Bu jähtden ynsanyň iman getirmegi we şol imanyny soňky demine çenli ýitirmän, pese gaçyrman goramagy gerekdir. Ol, ýagny, iman älem-jahandan we onuň içindäki ähli zatdan has wajyp we gymmatly nygmatdyr.
- Iman şeýle uly ähmiýete eýe bolany üçin, Muhammed ﷺ bir hadysy şerifinde:
- «Imanyňyzy «lä ilähe illAlla(h)» diýip täzeläň» diýipdir. Imanyň pese gaçmak, ýitmek ähtimallygy hemişe bar bolany üçin şeýle aýdyldymyka? Imany täzelemek meselesini Bediuzzaman şeýle düşündirýär:
- «Ynsanyň hem bedeniniň, hem äleminiň täzelenip durany üçin ol hemişe tejdidi imana – imanyny täzelemäge mätäçdir. Çünki, adamzadyň her bir şahsynyň ruhy taýdan ençeme şahsyýetleri bardyr. Ynsan öz ömrüniň dowamynda ýyllaryň, belki günleriň, belki-de sagatlaryň sanyça üýtgäp, başga şahsa öwrülip durýar. Çünki, ynsan – zaman bilen gurşalany üçin, özboluşly bir modeldir. Ol her gün täze, başga bir şahsa öwrülip durýar.
- Ynsanyň üýtgäp, täzelenip durşy ýaly, ýaşaýan älemi hem hemişe üýtgäp durandyr. Her gün başga bir älem sahypasy açylýar. Iman bolsa, ynsandaky sansyz üýtgemeleriň durmuş nurudyr, giren äleminiň ýagtylandyryjy yşygydyr. «Lä ilähe illAla(h)» bolsa, ol nuruň perdesini syrýan açardyr.
- Şeýle hem ynsana nebis, hewa, wehm we şeýtan hemişe täsir edýär. Olar ynsanyň imanyna zelel ýetirmek üçin, onuň gaflatyndan peýdalanyp, ençeme hileler gurýar. Şübhe we was-waslar bilen iman nurunyň öňüne perde tutmaga çalyşýarlar. Mundan başga-da ynsanda şerigata ters, hatda käbir Alym (Yslam)laryň pikiriçe, kufr derejesinde täsir edýän sözler we hereketler az bolmaýar. Şonuň üçin her wagt, her sagat, her gün tejdidi imana mätäçlik bardyr», (Mektubat)
- Imanyň artmagy ýa-da kemelmegi
- Ygtykatdaky mezhebimize görä, iman artmaz hem kemelmez hem, ýagny mizemezdir. Çünki amal imandan bir bölek däldir.Ýagny iman ynanylmagy hökmany zatlar (iman esaslary) taýyndan artmaz we kemelmez. Iman esaslarynyň hemmesini kabul edip, olaryň käbirine ynanmasa, mysal üçin ahyretiň, haşryň hakykatdygyny, serhoş ediji içginiň we zynanyň haramdygynay inkär eden kişi iman eden saýylmaz. Iman meselesinde sowatly bilen sowatsyzyň, aýal bilen erkegiň we ş.m. arasynda hiç hili tapawut ýokdur. Kalbynda imany bolan her kes jennete girmelidir. Ýöne jennete girmegiň görnüşi dürli-dürlüdir. Soragsyz-sowalsyz jennete girmek bilen, gabyr, syrat, haşr berzahyndan geçip, olaryň kynçylyklaryny çekeniňden soň girmegiň arasynda, elbetde, juda köp tapawut bar.
- Bu nukdaýnazardan, iman güýçli ýa-da ejiz bolmak taýyndan tapawutlanar. Çünki amal bilen imanyň arasynda göni gatnaşyk bardyr. Amal edildigiçe, iman güýçlener. Kurany Kerimde hem munuň bilen baglanyşykly
«Mukminler şeýle kişilerdir, ýanlarynda Alla ýatlanylanda olaryň ýüregi titrär. Allahyň aýatlary okalanda bolsa, olaryň imany zyýadalaşar, ýagny güýçlener» (Enfal, 2) diýilýär.
- Imanyň artmagy ýa-da kemelmegi meselesini «ijmaly iman», «tafsili iman» kesgitlemeleri doly düşündirýär. Ýagny, «ijmaly iman» – iman edilmeli meseleleri diňe ykrar etmekdir. «Tafsili iman» bolsa, ykrar bilen birlikde imany meseleleri giňişleýin düşünip amal etmekdir.
- Tassyk we inkär taýdan ynsanlar
- 1. Mukmin – yslamyň ygtykat esaslaryna we hökümlerine doly ynanyp, olary görkezilişi ýaly amal etmäge çalyşýan kişidir. Ol adaty musulmanlardan derejesi uludyr. (Adatça türkmen halkynda mömin, türk ýurdynda mü'min, rus döwletlerinde мумин, iňlis ýurtlarynda bolsa mumin diýip tanalýar.)
- 2. Käfir – Alla we pygamberlere ynanmaýan, diniň anyk hökümlerini inkär edýän kişidir. Allahy inkär etmezlik bilen birlikde, başga birini ýa-da bir zady Alla şirk(şärik) goşan kişä bolsa muşrik diýilýär. Muşrik şol bir wagtda käfir saýylýar. Mysal üçin, hezreti Isany (aleýhissäläm) hudaý, Allahyň ogly diýip kabul edýän hristianlar bilen, Üzeýir Allahyň ogludyr diýen ýewreýler Kurany Kerimde hem muşrik, hem-de inkär edijiler diýip atlandyrylypdyr.
- 3. Munafyk – yslamyň ynanylmagy zerur bolan esaslaryna kalb bilen ynanmaýan we tassyk etmeýän, ýöne diňe mukminleri aldamak üçin dil bilen ykrar edýänlerdir. Munafyk – ikiýüzli kişi diýmekdir.
- Munafyk dünýewi hökümler taýyndan musulman ýaly kabul edilýär. Damagyny çalan maly iýilýär, mirasdar bolýar, oňa öýlenilýär, durmuş gurulýar, ýöne bu kişiler ahyretde käfirler hatarynda hasaba çagyrylar. Çünki, Kurany Kerim ençeme aýatlarda munafyklaryň käfirdigini nygtap, hatda dowzahyň iň aşaky gatlagynda boljakdyklaryny habar berýär.
«Käbir ynsanlar bardyr, olar: «Biz Allaha we ahyret gününe iman etdik» diýerler. Ýöne olar mukmin däldirler», (Bakara, 8; Nahl, 106; Hujurat, 14).
«Münafyklaryň dowzah odunyň iň aşaky gatlagyndadyklary şübhesizdir. Olara hiç hili kömek goly uzamaz», (Nisa, 145).
- 4. Mürted – ilki musulman bolup, soň dininden dönen kişidir. Mürtedlik yslamyň anyk hökümlerinden birini ýa-da käbirlerini inkär etmek bilen ýüze çykýar. Kuranda dinden dönýänler barada ençeme aýatlar bar.
«Inkär edýänleriň güýji ýetse, diniňizden dönderýänçä, siziň bilen söweşer. Sizden kim dininden dönüp, käfir bolup, aradan çyksa, olaryň dünýä we ahyretdäki amallary puç bolar. Ynha, jähennemiler olardyr. Olar ol ýerde ebedi galarlar», (Bakara, 217; Ali Imran, 86, 91).
- 5. Fasyk fäsik – Allahyň emirlerine ters hereket edýän, günäkär, pes ahlakly, erbetlik etmäge endik bolan kişidir. Fykh taýyndan Alla ytagaty terk edip, ysýana ýüz uran, başgaça aýdanymyzda, uly günäleri edýän ýa-da kiçi günäleri endik edinip, dogry ýoldan çykan kişä fäsik diýilýär.
- Fäsik – fäsigiň amaly umuman üç topara bölünýär.
- 1. Günäni erbet görse-de, käwagt günä etmek.
- 2. Günä işi aç-açan etmek. Şeýle kişä fäjir hem diýilýär.
- 3. Günäniň haramdygyny we erbet zatdygyny inkär etmek. Bu ýagdaý kişini dinden çykarýar. Haramdygyny inkär edip, ýagny, halal saýyp içgi içmek, zyna etmek muňa mysaldyr.
- 6. Asy – Allahyň emrlerini berjaý etmeýän, oňa ysýan edýän günäkär kişi diýmekdir. Kurany Kerimde bu söz Allahyň we Onuň Resulynyň emrlerine garşy gidýän günäkär kişi manysynda ulanylypdyr.
«Kim Allaha we Resulyna ysýan edip, Allahyň goýan çäklerinden geçse, Alla ony ebedi galjak ýeri bolan jähennem oduna taşlar we onuň üçin o taýda ryswa ediji azap bardyr», (Nisa, 14; Ahzab, 36; Mer”ýem, 44).
- Asynyň edýän günäsi kiçi ýa-da uly bolup biler. Ähli sünnet akydasyna görä, uly günä etse-de, edýäniniň haramdygyny inkär etmeýän kişi günäkär mukmin saýylýar, ýagny, uly günä kişini dinden çykarmaýar, kişi toba etse, Alla Tagala ony bagyşlap biler. Kurany Kerimde bu barada şeýle aýdylýar:
«Eger gadagan edilen uly günälerden saklansaňyz, kiçi günäleriňizi ýuwarys we sizi ýagşy derejelere ýetireris», (Nisa, 31; Nejim, 32).
- Bir hadysda uly günäler ýedi sany diýlip bellenýär. Bular: şirk, sihir (jadygöýlik), nähak ýere adam öldürmek, ýetimiň malyny iýmek, ribä – süýthorlyk (göterim %), yslamy goramak ugrundaky uruşdan gaçmak, namysly we imanly aýala zyna töhmetini atmak, (Buhary, Muslim). Başga hadyslarda bu ýedi günä şular hem goşulýar: ene-ata garşy gitmek (eger günä eltjek iş buýrmasa), zyna etmek, ýalan şaýatlyk, Mäsjid al-Haramda günä etmek we ýalan ýere kasam etmek, (Buhary, Muslim, Äbu Dawud, Tirmizi).
- Äbu Talib äl-Mekkä görä, uly günäleriň sany on ýedi bolup, olary alty toparda jemlemek mümkin.
- 1. Kalb bilen edilýänler: şirk, kejirlik bilen günä etmek, Allahyň rahmetinden umydyňy üzmek we özüňi Onuň azabyndan aman duýmak.
- 2. Dil bilen edilýänler: zyna töhmeti, ýalan şaýatlyk, sihir we ýalan ýere kasam etmek.
- 3. El bilen edilýänler: nähak ýere adam öldürmek, ogurlyk etmek.
- 4. Iýip-içmek bilen baglanyşyklylar: nähak ýere ýetim malyny iýmek, ribä, serhoş ediji içgi içmek.
- 5. Jynsy günäler: zyna, liwata (gomoseksuallyk)
- 6. Ähli bedeniň bilen edilýänler: ene-ata garşy gitmek.