Wikipediýa:Günüň makalalary
.jpg) Muhammet Bazum (arap. محمد بازوم; 1960-njy ýylyň 1-nji ýanwarynda doguldy) 2021-nji ýyldan 2023-nji ýyla çenli Nigeriň 10-njy prezidenti bolup işlän Nigeriýaly syýasatçy. 2020–21-nji ýyllardaky prezident saýlawlarynda ýeňiş gazanyp we döwlet agdarylyşygy synanyşygyndan soň 2021-nji ýylyň aprelinde işe başlady. Prezidentiň garawullarynyň we ýaragly güýçleriň ýolbaşçylygyndaky 2023-nji ýyldaky Nigeriýa döwlet agdarylyşygyndan bäri Abdurahamane Çiani bilen prezidentligi jedelleşýär. Prezident bolmanka, Nigeriýa Demokratiýa we Sosializm Partiýasynyň (PNDS-Taraýa) prezidenti bolup işledi. Şeýle hem, 1995-nji ýyldan 1996-njy ýyla çenli we ýene-de 2011-nji ýyldan 2016-njy ýyla çenli Daşary işler ministri bolup işledi. 2016-njy ýylda gysga wagtyň içinde Prezidentde Döwlet ministri bolup işledi we soňra prezident saýlanýança 2016-njy ýylyň arasynda Içeri işler ministri wezipesine bellendi. 2021-nji ýylda, 2020–21-nji ýyllarda geçiriljek prezident saýlawlaryna gatnaşmak üçin işinden aýrylanda. Bazoum, prezident saýlawynyň ikinji tapgyrynda öňki prezident Mahamane Ousmane garşy 55,67% ses alyp, ýeňiş gazandy. Nigeriýanyň taryhynda ilkinji arap prezidenti. Dowamy... |
 Türkiýe (türk. Türkiye), resmi ady Türkiýe Respublikasy (türk. Türkiye Cumhuriyeti) — bir bölegi Aziýanyň günorta-günbatar böleginde, beýleki bölegi Günorta Ýewropada ýerleşýän döwlet. Ýurduň territoriýasynyň easy bölegi Anatoliýa ýarymadasynda (Kiçi Aziýa ýarymadasy) Gara deňiz bilen Ortaýer deňziniň aralygynda ýerleşýär. Türkiýe gündogarda Gürjüstan, Ermenistan, Azarbeýjan we Eýran bilen; günortada — Yrak we Siriýa; günbatarda — Ýunanystan, Bolgariýa bilen serhetleşýär. Onuň kenarlaryny dört sany deňiz ýuwýar: Gara deňiz, Ortaýer deňzi, Egeý deňzi we Mermer deňzi. Türkiýeniň umumy tutýan meýdany 814,578 inedördül kilometr bolup, şonuň 790,200 inedördül kilometri Kiçi Aziýa ýarym adasynda, galan 24 müň inedördül kilometri hem Ýewropadadyr. Ýagny, Balkan ýarym adasynyň günorta gündogaryndadyr. Türkiye dünýäniň iň täsin ýerinde gadymy Aziýanyň, Ýewropanyň we Afrikanyň biri-birine iň golaýlaşýan ýerinde, Aziýanyň Ýewropa bilen araçäkleşýän ýaýlymynda ýerleşýär. Ol günortadan demirgazyga 550 kilometre, gündogardan günbatara 1600 kilometre uzalyp gidýär. Üç tarapy deniz bilen gurşalan Türkiye döwleti Birinji jahan urşundan soň, 1923-nji ýylda Mustafa Kemal Atatürk tarapyndan esaslandyrylýar. Türkiye dünýäniň birnäçe abraýly guramalarynyň agzasydyr. 2005-nji ýylyň oktýabr aýynda" Türkiye Ýewropa Bileleşigine doly hukukly agza bolmak üçin gepleşiklere başlady. Türkiýeniň Uly Millet Mejlisi 1920-nji ýylyň aprel aýynyň 23-inde döredildi. Ol ýurduň kanun çykaryjy organydyr. Deputatlar halk tarapyndan her 5 ýylda bir gezek geçirilýän saýlawlaryň netijesinde saýlanýar. Mejlisde 550 deputat bar. Ýurduň ýerine ýetiriji häkimiýetine premýerministr ýolbaşçylyk edýär. Ol Ministrler Kabinetine başlyklyk edýär. Premýerministr Mejlis tarapyndan 5 ýyllyk möhlete saýlanýar. Türkiye «Ýurtda parahatçylyk - dünýäde parahatçylyk» ýörelgelerine esaslanýan daşary syýasatyny üstünlikli durmuşa geçirip, ony sebitdäki yurtlar bilen özara bähbitli gatnaşyklar, hormat goýmak esasynda dowam etdirýär. Dowamy... |
.jpg) Kemal Kılıçdaroğlu (1948-nji ýylyň 17-nji dekabrynda doglan) Respublikan Halk partiýasynyň (CHP) lideri we 2010-njy ýyldan bäri Türkiýedäki esasy oppozisiýanyň lideri. 2002-nji ýyldan 2015-nji ýyla çenli Stambulyň ikinji saýlaw okrugynda mejlis agzasy we İzmiriň ikinji saýlaw okrugynyň deputaty bolup işledi. 1948-nji ýylda Tunceli sebitiniň Nazimie obasynda doglan, 1971-nji ýylda Ankara Ykdysadyýet we söwda akademiýasyny gutardy, soňra Fransiýada bir ýyl okady. 1983-nji ýylda baş girdeji müdirligine bellendi we şol ýerde bölüm müdirinden başlap baş müdiriň orunbasaryna çenli işledi. 2009-njy ýylda CHP-den Stambulyň häkimligine kandidat bolup, 36,8% ses aldy. 2023-nji ýylda prezidentlik saýlawyna gatnaşýar. Dowamy... |
 Remezan baýramy (Arapça: عيد الفطر Aýd-ül Fitr, Parsça: عید فطر) ýa-da Oraza Baýramy Yslam dünýäsinde agyz beklenýän aýy bolan Oraza aýy gutarandan soňra 3 günläp gutlanýan dini baýram. Hijri kalendarynda göra onunjy aý bolan Şewwal aýynyň ilkinji üç güni bellenilýär. Hijri ýyl hasaby milady ýyl hasabyndan 11-12 gün gysga bolýar we şoňa görä hem her ýyl baýramyň wagty milady senenamasynda 11-12 gün öňe süýşýär. Ýakynlaşyk her 33 ýyldan Remezan Baýramy şol gün bilen dogry gelýär. Remezan sözi Arapça sözi bolan ramaḍ (‘gyzgynlyk’) sözünden gelip çykýar. Bunuň sebäbi Remezanyň ilkinji gezek tomus pasylynyň aýlarynda belenilmegi bolup biler. Dowamy... |
 Amerikanyň Birleşen Ştatlary, ABŞ (iňl. The United States of America, USA, isp. Estados Unidos de América) — Demirgazyk Amerikada döwlet. ABŞ döwlet gurluşy federal, ştatlar we ÿerli hökümetlerden ybaratdyr. Amerikanyň Birleşen Ştatlary dünýäde iň köp ilatly ýurtlaryň sanawynda Hytaý we Hindistan dan soň, üçünji orunda durýar. Birleşen Ştatlar demirgazykda Kanada, günortada — Meksika bilen araçäkleşýär, şeýle hem ol deňiz arkaly Russiýa bilen serhetleşýär. Onuň kenarlaryny günbatarda Ýuwaş okean, gündogarda bolsa Atlantik okean ýuwýar. Amerikanyň Birleşen Ştatlary Demirgazyk Amerikada ýerleşýän döwletdir. Ol demirgazykda Kanada, günortada Meksika bilen araçäkleşýär. ABŞ-nyň resmi taýdan döredilen ýyly 1776-njy ýylyň 4-nji iýuly hasaplanýar. Dowamy... |
,_Flag_of_Syria_(1980%E2%80%932024)_(stars_variant_4).svg) Siriýa Arap respublikasy diýlip hem atlandyrylýan Siriýa Aziýada Lewantin döwletidir. Demirgazykda Türkiýe, günorta-günbatarda Liwan, günortada Iordaniýa we Ysraýyl, günorta-gündogarda Yrak bilen serhetleşýär. Siriýanyň paýtagty Damask, iň uly şäher Halapdyr. "Siriýa" ady taryhy taýdan Lewant bilen manydaş we arap dilinde al-Şam ady bilen tanalýan has giň sebite degişlidir. Häzirki zaman döwleti, miladydan öňki 3-nji müňýyllygyň Eblan siwilizasiýasyny goşmak bilen birnäçe gadymy patyşalygyň we imperiýanyň ýerlerini öz içine alýar. Dowamy... |
 Türkiýe (türk. Türkiye), resmi ady Türkiýe Respublikasy (türk. Türkiye Cumhuriyeti) — bir bölegi Aziýanyň günorta-günbatar böleginde, beýleki bölegi Günorta Ýewropada ýerleşýän döwlet. Ýurduň territoriýasynyň easy bölegi Anatoliýa ýarymadasynda (Kiçi Aziýa ýarymadasy) Gara deňiz bilen Ortaýer deňziniň aralygynda ýerleşýär. Türkiýeniň umumy tutýan meýdany 814,578 inedördül kilometr bolup, şonuň 790,200 inedördül kilometri Kiçi Aziýa ýarym adasynda, galan 24 müň inedördül kilometri hem Ýewropadadyr. Ýagny, Balkan ýarym adasynyň günorta gündogaryndadyr. Üç tarapy deniz bilen gurşalan Türkiye döwleti Birinji jahan urşundan soň, 1923-nji ýylda Mustafa Kemal Atatürk tarapyndan esaslandyrylýar. Türkiye dünýäniň birnäçe abraýly guramalarynyň agzasydyr. 2005-nji ýylyň oktýabr aýynda" Türkiye Ýewropa Bileleşigine doly hukukly agza bolmak üçin gepleşiklere başlady. Dowamy... |
.svg) Gazagystan Merkezi Aziýada ýerleşýän döwlet. Onuň umumy meýdany 2.717.300 inedördül kilometre barabardyr. Döwlet dili – gazak dili. Prezidenti – Kasym-Jomart Tokayev. Hökümet başlygy – Älihan Smaýilow. Ilaty – 16 milliondan gowrak adam. Paýtagty – Astana. Gazagystan Birleşen Milletler Guramasynyň, Garaşsyz Döwletleriň Arkalaşygynyň, Ýewropa Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasynyň, NATO-nyň „Parahatçylyk üçin hyzmatdaşlyk“ maksatnamasynyň, Bütindünýä Söwda Guramasynyň agzasydyr. Şeýle hem Gazagystan Nebiti eksportirleýän ýurtlaryň guramasyna (OPEK) synçy hökmünde gatnaşýar. Gazagystanyň ykdysadyýeti çalt depginlerde ösýär. Ýurduň halk hojalygynda dag magdany senagaty öňdäki orunda durýar. Oba hojalygynyň ösdürilmegine hem uly ähmiýet berilýär. Gazagystan-Türkmenistan gatnaşyklary — Gazagystan bilen Türkmenistanyň arasyndaky diplomatik gatnaşyklar. 1992-nji ýylyň 27-nji awgustynda ýola goýuldy. Dowamy... |
 Ýuriý Wladimirowiç Nikulin (Rusça : Юрий Владимирович Никулин; 1921-nji ýylyň 18-nji dekabry - 1997-nji ýylyň 21-nji awgusty) Sowet we Rus aktýory we köp meşhur filmlerde rol alan kloun. Leonid Gaidai -iň “The Diamond Arm and Kidnapping”, “Kawkaz stili” ýaly komediýalardaky rollary bilen iň meşhur, kämahal dramatiki rollarda oýnap, Moskwa sirkinde çykyş edenem bolsa. 1973-nji ýylda SSSR-iň Halk suratkeşi we 1990-njy ýylda Sosialistik zähmet gahrymany diýen ada eýe boldy. Şeýle hem, ömründe iki gezek alan abraýly Leniniň ordeni ýaly birnäçe döwlet baýraklaryna eýe boldy. Nikulin Russiýanyň raýat urşy gutarandan soň, Smolensk welaýatynyň Demidow şäherinde dünýä indi. Kakasy Wladimir Andreýewiç tankytçy, satirik oýunlaryň awtory we Demidowyň ýerli drama teatrynda režissýordy. Ýuriniň ejesi Lidiýa ol ýerde aktrisa bolup, 1920-nji ýyllaryň başynda durmuş gurup, 1925-nji ýylda Moskwa göçüpdirler. Ekrana ilkinji gezek 1958-nji ýylda “Gitaraly gyz” filmi bilen çykdy. Esasan 1960-70-nji ýyllarda onlarça esasy aýratynlykda peýda boldy we Leonid Gaidai režissýorlyk eden gysga metražly filmler bilen uly üstünlik gazandy. Dowamy... |
 Şarl Monteskýu (Charles-Louis de Secondat, Baron de La Brède et de Montesquieu) - 18.01.1689 - 10.02.1755. Fransuz kazy, akyldar we syýasy filosof. Ol megerem iň köp güýçler aýrylygy teoriýasy üstündäki işleri üçin tanalýan bolsa gerek. Monteskýu ilkinji pozitiwistlerden we sosilogiýa ylmynyň ilkinjilerinden hasaplanýar. Kanunlar baradaky dünýägaraýşy: Monteskýu kanuny "goşuň tebigatyndan dogan mejbury gatnaşyklar" diýip kesgitleýär we Monteskýuwa görä hemme zadyň, ýaradylanlaryň; maddy dünýäniň; ynsandan ýokary barlyklaryň, haýwanlaryň we ş.m. ählisiniň kanunlary bardyr. Monteskýuwa görä Taňry ýaradyjy we esewançy sypatyndadyr, älemi kanunlara eýerip ýaradandyr. Monteskýuwa görä jismi ugrukdyrýan kanunlar kimin ynsanlary dolandyrýan kanunlar bardyr. Dolandyryş biçimleri baradaky garaýyşlary: Monteskýu 3 dolandyryş görnüşi barada dil ýarýar: Respublika, monarhiýa we despotizm ýa-da zalymlyk. Mertebesi: Monteskýu tarapyndan ýazylan "Kanunlaryň ruhy" atly kitaby 1751-nji ýylda Rim Papasy tarapyndan okalmagy gadagan edildi. Jon Lak bilen bilelikde Monteskýu güýçler üzňeligi düşünjesiniň pionerlerinden hasaplanýar. Dowamy... |
 Indoneziýa (ind. Indonesia), resmi ady — Indoneziýa Respublikasy (ind. Republik Indonesia) — Günorta-gündogar Aziýada iň iri döwlet. Ol Zond arhipelagynyň adalarynda ýerleşýär we dünýädäki iň iri ada döwlet bolup durýar. Ol Aziýa bilen Awstraliýanyä aralygynda Malaý (Indoneziýa) arhipelagynyn adalarynda (uly Zond, Kiçi Zond we Molukka adalary) ýerleşýär. Indoneziýanyň düzümine täze gwineýa (gb. Irian) Aziýanyn günbatar bölegi we onuň töweregiňdäki käbir ownuk adalar hem girýär. Meýdany 1904,3 mun km/kwadrat. Ilatyň 144,9 mln. Adam (1979) ýýlyň aýagynda). Paýtagty: Jakarta şäheri. Indoneziýa adminstratiw taýdan welaýatlara bolünýär. Jakarta we Jokýakarta şäherleri-de aýratyn adminstratiw birliklere bölünen. Indoneziýa ekwatoryýal, atmosferanyň çalşyp durýan mossunly zonasynda ýerleşýär. Indoneziýanyn ekwatora we adalarda ýerleşmegi ol ýerde mydama maýýl howanyň bolmagy üçin şert döredýär. Indoneziýada deňiz suwunyň tempraturasy hemişe +27-dan ýokarydyr. Dowamy... |
 Günorta Amerikadaky iň uly döwlet. Meýdanynyň ululygy boýunça dünýäde bäşinji döwletdir. Paýtagty — Brazilia şäheri. Braziliýanyň gündogar we günorta-gündogaryny Atlantik ummanynyň suwlary ýuwýar. Demirgazykda Gaýana, Wenesuela we Surinam, demirgazyk-günbatarda Kolumbiýa, günbatarda Peru we Boliwiýa, günorta günbatarda Argentina we Paragwaý we günortada Urugwaý bilen araçäkleşýär. Nominal jemi içerki önümiň möçberi boýunça dünýäde ýedinji orny eýeleýär. Braziliýa BMG-niň we G-20-iň agzasydyr. Braziliýa 26 ştata we 1 federal okruga bölünýär. Federatiw respublikadyr. Döwlet, hökümet baştutany prezidentdir. Ol 4 ýyllyk möhlet bilen Milli kongresde saýlanýar. Ýokary Kanun çykaryjy organy iki palatadan: deputatlar palatasyndan we senatdan ybarat bolan Milli kongresdir. Dowamy... |
_(cropped).jpg) Imran Han (urdu: عمران احمد خان نیازی , Iňlis: Imran Khan ; 1952-nji ýylyň 5-nji oktýabrynda doglan) Pakistanyň 22-nji we häzirki premýer-ministri. Şeýle hem, öňki professional kriketçi we Adalat Hereket Partiýasynyň ýolbaşçysy. Premýer-ministr wezipesini 2018-nji ýyldan bäri dowam etdirýär. Lahorda Niazi Puştun maşgalasynda dünýä inen Han 1975-nji ýylda Angliýanyň Keble kollejini gutardy. Halkara kriket karýerasyna 18 ýaşynda, 1971 -nji ýylda Angliýa garşy geçirilen synag seriýasynda başlady. Han 1992-nji ýyla çenli oýnady, 1982-nji we 1992-nji ýyllar aralygynda toparyň kapitany bolup işledi, we 1992-nji ýylda Kriket dünýä çempionatynda ýeňiji boldy, bu ýaryşda Pakistanyň ilkinji we ýeke-täk ýeňşi boldy. Kriketiň iň uly hüjümçilerinden biri hasaplanýan Han 3,807 pökgi geçirip, Test kriketinde 362 wikit aldywe ICC Kriket şöhrat zalyna girizildi. Han syýasata başlamazdan ozal Lahorda we Peşawarda we Mianwali şäherindäki Namal kollejinde rak keselhanalaryny döretdi. Dowamy... |
 Italiýa (ital. Italia [iˈtaːlja], resmi ady — Italiýa Respublikasy (ital. Repubblica Italiana)) — Ýewropanyň günortasynda, Ortaýer deňziniň merkezindäki döwlet. Demirgazyk-günbatarda Fransiýa (serhetiň uzynlygy — 488 km), Şweýsariýa (740 km) we demirgazykda Awstriýa (430 km), demirgazyk-gündogarda bolsa, Sloweniýa (232 km) bilen araçäkleşýär. Şeýle hem onuň Watikan (3,2 km) we San-Marino (39 km) bilen içerki serheti bar. Italiýa 20 sebite (sebit) bölünýär. Olaryň bäşisi, ýerli kanunçylyga üýtgetme girizmek hukugy bolan ýörite awtonom sebit statusyna eýe. Olar hem öz gezeginde 109 welaýatdan we 8101 häkimlikden ybarat. Italiýa ýokary derejede ösen senagat-agrar ýurt. Dünýäniň iň ösen 10 ýurdunyň biri. Jemi içerki önümde senagatyň paýy 31,6%, oba hojalygynyň paýy 2,9%, hyzmatlaryň paýy 65,5% (1997). Italiýada hyzmat pudagynda 12 milliondan gowrak adam işleýär, 6,5 million. senagatdaky adamlar, 1,5 mln. adam oba hojalygynda işleýär. Dowamy... |
 Walter R. Roberts (1916-njy ýylyň 26-njy awgusty - 2014-nji ýylyň 29-njy iýuny) Amerikaly ýazyjy, lektor we öňki hökümet işgäri. Walter R Roberts Awstriýada doguldy. Garward uniwersitetiniň hukuk fakultetinde (1940–1942) gözlegçi bolup, 1942-nji ýylda ABŞ-nyň hökümetine (Maglumat koordinatory) goşuldy. Amerikanyň sesi bilen sekiz ýyl hyzmat edensoň, Awstriýanyň stoluna geçirildi. Döwlet Departamenti (1950). 1953-nji ýylda ABŞ-nyň täze döredilen Maglumat gullugynda (USIA) Ýewropa boýunça direktoryň orunbasary wezipesine bellendi. Dowamy... |
 Arizona ABŞ-nyň günorta-günbatar sebitinde ýerleşýär. Şeýle hem Günbatar we Dag döwletleriniň bir bölegi. 50 ştatyň arasynda iň uly 6-njy we 14-nji ýerde durýar. Paýtagty we iň uly şäheri Finiksdir. Arizona, Dört burç sebitini Ahuta, Kolorado we Nýu-Meksiko bilen paýlaşýar; beýleki goňşy ştatlar günbatarda Newada we Kaliforniýa, günortada we günorta-günbatarda Meksikanyň Sonora we Baja Kaliforniýa ştatlarydyr. Arizonanyň ilaty 2020-nji ýylda 7,378,494 töweregi boldy. Arizona ABŞ-a kabul edilende, ştaty öz içine alýan territoriýada 200,000-den az ilat ýaşaýardy. 1980-nji ýyla çenli ştatyň ilaty çalt artyp, 2,81 milliona, 2000-nji ýylda bolsa 4,88 milliona ýetip başlady. Arizona, 113,998 inedördül kilometre çenli ýurtda 6-njy uly ştatdyr. Döwletdäki ýerleriň azyndan 15% hususy eýeçilige degişlidir. Galan ýerleriň köpüsi goraghanalardan, ynam gaznalaryndan we milli seýilgählerden durýar. Döwletiň köp bölegi çöl, we onuň köp bölegi gowak we basseýn geografiki sebtine degişlidir. Dowamy... |
| [[Image:|right|150px]]
Ariana Grande-Butra (1993-nji ýylyň 26-njy iýunynda doglan) Amerikaly aýdymçy, aýdym ýazyjy we aktrisa. Ariana Grande Florida ştatynyň Boka Raton şäherinde dogulýar. Florida ştatynyň Boka Raton şäherinde doglan Grande on bäş ýaşynda 2008-nji ýyldaky Brodweý aýdym- saz 13 -de aýdym-saz bilen ilkinji gezek çykyş etdi. Nikelodeonyň “ Victorious ” (2010–2013) we Sam & Cat (2013–2014) teleserialynda “ Pişik Walentin” roly bilen iň meşhurdyr . “YouTube Records” -yň gapak aýdymlaryny göreninden soň, 2011-nji ýylda şertnama baglaşdy. Ilkinji albomy “ Yours Truly ” (2013) pop we R&B reanrydyr. Bu albom ABŞ-nyň Billboard 200 diagrammasynda birinji boldy we albomyňtäk "The Way" Billboard Hot 100 diagrammasynda ilkinji onluga girdi. Ejesi aragatnaşyk we howpsuzlyk enjamlary kompaniýasy “Hose-McCann Communications” -yň baş direktory Joan Grande, kakasy Boca Ratondaky grafika dizaýn firmasynyň eýesi Edward Butera. Grande italýan asylly, we özüni italýan-amerikaly diýip häsiýetlendirýär. 2020-nji ýylyň dekabrynda Grande gozgalmaýan emläk agenti Dalton Gomez bilen gatnaşyk gurup başlady. 2021-nji ýylyň maý aýynyň ortalarynda durmuşa çykdylar. Dowamy... |